Góc Đường Thi :
Chùm thơ TRƯỜNG TƯƠNG TƯ (4)
A. Bài thơ TƯƠNG TƯ ngắn nhất :
Tương truyền, nước Nam ngày xưa, gồm Lưỡng Quảng bây giờ, có người chinh phụ hay tin chồng đã chết ở chiến trường, nên đau lòng khóc thương đến chết ở bờ rào. Ít lâu sau nơi đó mọc lên một dây đậu trổ ra toàn là đậu đỏ. Dân làng gọi đó là "Tương Tư Tử 相 思 子 ": là Hạt Nhớ Nhau. Trong Đường Thi có bài thơ Tương Tư 相 思 nổi tiếng của Vương Duy nhắc đến loại Đậu Đỏ nầy:
Hồng ĐẬU sanh nam quốc, 紅 豆 生 南 國，
Xuân lai phát kỷ chi ? 春 來 發 幾 枝 ?
Nguyện quân đa thái hiệt, 願 君 多 採 擷,
Thử vật tối tương ti (tư) . 此 物 最 相 思。
Diễn nôm :
Nước Nam có đậu hồng,
Xuân về trổ mấy bông ?
Xin người hái lấy để trong...
Áo xiêm xao xuyến cho lòng nhớ nhau !
B. Khúc hát TƯƠNG TƯ dài và gây tranh cải nhất:
Khúc hát TƯƠNG TƯ dài và gây tranh cải nhất, đó chính là khúc cổ cầm TƯƠNG GIANG OÁN 湘 江 怨. Tương truyền là của Lương Ý Nương một cô gái tài hoa tinh thông âm luật soạn ra, theo tích sau đây:
LƯƠNG Ý NƯƠNG 梁 意 娘 (khoảng thế kỷ thứ 10) là cô gái giỏi về từ của nhà Hậu Chu đời Ngũ Đại, tài hoa rất mực. Cô cùng với biểu huynh là Lý Sinh yêu nhau và cùng đính ước chung thân với nhau. Cha cô biết được, trách cứ và cấm hai người qua lại cùng nhau. Cả hai đều rất ưu sầu tương tư đến sinh bệnh. Sau Lý Sinh nhờ mai mối đến ân cần dạm hỏi; Cha của Ý Nương sợ chuyện xấu đổ bể bèn ưng thuận cho cả hai được hoàn thành hôn sự đoàn tụ cùng nhau.
LƯƠNG Ý NƯƠNG rất giỏi về cổ cầm và âm luật, trong khoảng thời gian bị ngăn cách, tương tư tưởng nhớ đến Lý Sinh, cô đã nương theo tích xưa: Khi vua Thuấn đi tuần về miền nam rồi chết ở vùng Thương Ngô; Hai bà phi là Nga Hoàng và Nữ Anh tìm đến khóc chồng đến nổi nước mắt chảy thành máu vãi đầy lên những cây trúc ở đó làm cho các cây trúc đều có đốm đỏ (loại trúc nầy rất quý, gọi là TƯƠNG PHI TRÚC 湘 妃 竹). Cuối cùng hai bà cùng chết ở bên bờ sông Tương và được phong làm thần sông nơi đó, nên người đời còn gọi hai bà là TƯƠNG PHI 湘 妃. Lương Ý Nương đã mượn tâm sự của hai bà mà soạn nên khúc đàn TƯƠNG GIANG OÁN 湘 江 怨 để gởi gấm tâm sự nhớ nhung tha thiết của mình đến người yêu Lý Sinh. CA TỪ 歌 詞 là lời của khúc hát cũng là một từ điệu thoát thai từ thi tứ mà ra, lời ca nhớ nhung da diết uyển chuyển bồi hồi âu sầu tha thiết dễ đánh động lòng người. Theo cầm phổ được chia làm 6 đoạn như sau :
*1.
落 花 落 葉 亂 紛 紛， Lạc hoa lạc diệp loạn phân phân,
終 日 思 君 不 見 君。 Chung nhật tư quân bất kiến quân.
腸 欲 斷 兮 腸 欲 斷， rường dục đoạn hề, trường dục đoạn,
淚 珠 痕 上 更 添 痕。 Lệ châu ngân thượng cánh thiêm ngân.
一 片 白 雲 青 山 內， Nhất phiến bạch vân thanh sơn nội,
一 片 白 雲 青 山 外。 Nhất phiến bạch vân thanh sơn ngoại.
*2.
青 山 內 外 有 白 雲， Thanh sơn nội ngoại hữu bạch vân,
白 雲 飛 去 青 山 在。 Bạch vân phi khứ thanh sơn tại.
我 有 一 片 心， Ngã hữu nhất phiến tâm,
無 人 對 君 說。 Vô nhân đối quân thuyết.
願 風 吹 散 雲， Nguyện phong xuy tán vân,
訴 與 天 邊 月。 Tố dữ thiên biên nguyệt.
攜 琴 上 高 樓， Huề cầm thướng cao lâu,
樓 高 月 華 滿。 Lâu cao nguyệt hoa mãn.
*3.
相 思 彈 未 終， Tương tư đàn vị chung,
淚 滴 冰 弦 斷。 Lệ trích băng huyền đoạn.
人 道 湘 江 深， Nhân dạoTương Giang thâm,
未 抵 相 思 半。 Vị để tương tư bán,
海 深 終 有 底， Hải thâm chung hữu đễ.
相 思 無 邊 岸。 Tương tư vô biên ngạn.
*4.
君 在 湘 江 頭， Quân tại Tương Giang đầu,
妾 在 湘 江 尾。 Thiếp tại Tương Giang vĩ.
相 思 不 相 見， Tương tư bất tương kiến,
淚 滴 湘 江 水。 Lệ trích Tương giang thủy.
夢 魂 飛 不 到， Mộng hồn phi bất đáo,
所 欠 惟 一 死。 Sở khiếm duy nhất tử.
*5.
入 我 相 思 門， Nhập ngã Tương tư môn,
知 我 相 思 苦。 Tri ngã tương tư khổ.
長 相 思 兮 長 相 憶， Trường tương tư hề, trường tương ức,
短 相 思 兮 無 盡 極。 Đoản tương tư hề, vô cùng cực.
早 知 如 此 絆 人 心， Tảo tri như thử bạn nhân tâm,
何 如 當 初 莫 相 識！ Hà như đương sơ mạc tương thức !
*6.
湘 江 湘 水 碧 沉 沉 Tương Giang Tương thủy bích trầm trầm,
未 抵 相 思 一 半 深。 Vị để tương tư nhất bán thâm.
每 向 夢 中 相 見 後， Mỗi hướng mộng trung tương kiến hậu,
令 人 不 覺 痛 傷 心。 Lệnh nhân bất giác thống thương tâm.
* Nghĩa của ca từ trên là :
1. Hoa rơi lá rơi, hoa lá rơi tả tơi. Cả ngày nhớ thương chàng mà nào có thấy bóng chàng đâu. Buồn muốn đứt ruột, ôi, buồn đứt ruột. Trên ngấn lệ cũ lại chồng thêm ngấn lệ mới. Một đám mây trắng bay trong núi xanh và một đám mây trắng bay ngoài núi xanh.
2. Trong núi xanh ngoài núi xanh đều phủ đầy mây trắng, nhưng mây trắng thì bay đi chỉ có núi xanh còn ở lại. Ta có một bầu tâm sự, nhưng không ai giúp ta thổ lộ cùng chàng. Mong rằng gió sẽ thổi tan mây đi để ta bày tỏ cùng vầng trăng bên trời. Ôm đàn lên lầu cao, trên lầu cao ánh trăng đầy đặn lan tỏa khắp nơi.
3. Ta gãy một khúc đàn tương tư, chưa gãy xong thì những giọt lệ đã rơi xuống thành những giọt băng lạnh làm đứt cả dây đàn. Người ta bảo sông Tương sâu, nhưng sâu không bằng một nửa của nỗi lòng tương tư. Vì sông biển sâu còn có đáy, chớ nỗi lòng tương tư thì không có bờ bến bai giờ.
4. Chàng ở đầu sông Tương, thiếp ở cuối sông Tương, cùng tương tư cùng nhớ nhau nhưng không thể gặp nhau và cũng cùng nhỏ lệ xuống dòng sông Tương nầy. Mộng hồn không bay tới được với nhau, chỉ còn thiếu có cái chết mà thôi!
5. Đã bước vào cửa tương tư của ta rồi, mới biết tương tư là đau khổ. Nhớ nhau dai dẵng ôi nhớ nhau muôn vàn; Nhớ nhau một lúc ôi nhớ nhau vô vàn. Nếu biết trước sẽ trói buộc lòng người như thế nầy, thì thà lúc ban đầu ta đừng quen biết nhau.
6. Nước của dòng sông Tương biêng biếc sâu thăm thẳm, nhưng cũng không sâu bằng một nửa của nỗi lòng tương tư. Cứ mỗi lần sau khi gặp gỡ nhau trong mộng rồi thì khiến cho người ta lại càng thương tâm đau lòng hơn.
* Diễn Nôm :
TƯƠNG GIANG OÁN
1.
Hoa rơi lá rơi rơi tơi tả,
Nhớ thương chàng chả thấy chàng đâu.
Lòng đau ruột đứt âu sầu,
Biết bao ngấn lệ tuôn trào không thôi.
Núi xanh có mây trắng trôi,
Bay hoài mây trắng trong ngoài núi xanh.
2.
Trong ngoài núi xanh đầy mây trắng,
Núi còn trơ mây trắng đà bay.
Nỗi lòng biết tỏ cùng ai,
Không người tri kỷ giải bày nhớ nhung.
Ước gì gió thổi tung mây trắng,
Đến bên trời để nhắn cùng trăng,
Ôm cầm lầu vắng bâng khuâng,
Lầu cao lồng lộng trăng ngân phủ đầy.
3.
Khúc chưa dứt lòng đầy tưởng nhớ,
Lệ đà rơi đứt lở dây đàn,
Sông Tương sâu tợ bể ngàn,
Không bằng một nửa lệ tràn tương tư.
Dễ dò biển cả thực hư,
Mênh mông hơn biển tương tư vô bờ !
4.
Đầu sông Tương ngẩn ngơ chàng đợi,
Cuối sông Tương mòn mỏi thiếp trông.
Nhớ nhau lòng ngẩn ngơ lòng,
Lệ rơi cùng nhỏ xuống dòng sông Tương.
Mộng hồn bay đến khôn đường,
Chỉ còn một thác vấn vương tơ tình !
5.
Tương tư vào cửa chúng mình,
Mới hay đau khổ vì tình tương tư.
Tương tư dai dẳng tương tư,
Tương tư một chốc tình như muôn trùng.
Thương nhau trói buộc khôn ngừng,
phải chi lúc trước ta đừng quen nhau.
6.
Nước sông Tương sẫm màu xanh biếc,
Tương tư còn da diết gấp đôi.
Trong mơ gặp gỡ bồi hồi,
Khiến người đau xót ngậm ngùi tương tư !
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Trên đây là CA TỪ 歌 詞 (lời bài hát) của khúc nhạc TƯƠNG GIANG OÁN 湘 江 怨 (còn có tên là TƯƠNG PHI OÁN 湘 妃 怨) của LƯƠNG Ý NƯƠNG 梁 意 娘, chớ "không phải là một bài thơ trường thiên" như mọi người lầm tưởng. Vì là LỜI của một bài ca nên đã chấp nhặt rất nhiều kỉến thức và thơ văn của người khác. Ví dụ như câu: 白 雲 飛 去 青 山 在 Bạch vân phi khứ thanh sơn tại (Mây trắng đã bay đi rồi nhưng núi xanh thì vẫn còn đó). Câu thơ nầy là "một vế" của câu đối rất lý thú ở trước Chúc Dung Điện 祝 融 殿 nằm trên Chúc Dung Phong 祝 融 峰 là ngọn núi cao nhất trong 72 ngọn phong của Nam Nhạc Hành Sơn 南 岳 衡 山 trong dãy núi Ngũ Nhạc nổi tiếng của Trung Hoa. Câu đối như sau:
白 雲 飛 去 青 山 在, Bạch vân phi khứ thanh sơn tại,
青 山 常 在 白 雲 中。 Thanh sơn thường tại bạch vân trung.
Có nghĩa :
- Mây trắng đã bay đi rồi nhưng núi xanh thì vẫn còn đó,
- Núi xanh vẫn thường còn đó giữa trong lòng mây trắng phủ quanh.
* Mây trắng ở vế trên là những làn khói trắng bốc lên từ trong điện thờ thần lửa Chúc Dung; còn mây trắng bên vế dưới là mây trắng của trời xanh luôn phủ quanh ngọn phong cao nhất nầy.
Còn từ câu: 攜 琴 上 高 樓 Huề cầm thướng cao lâu, cho đến câu: 相 思 無 邊 岸。Tương tư vô biên ngạn. Tám câu nầy là bài thơ Tương Tư Oán 相 思 怨 của một trong Tứ Đại Nữ Thi Nhân 四 大 女 詩 人 đời Đường Lý Qúi Lan 季 蘭 (730-784) làm để tưởng nhớ đến người yêu Chu Phóng, đã được Lương Ý Nương đảo ngược đảo xuôi và thay đổi đi vài chữ mà thôi. (Mời xem lại bài viết "Chùm thơ TRƯỜNG TƯƠNG TƯ (3)").
Còn từ câu: 入 我 相 思 門 Nhập ngã Tương tư môn, cho đến câu: 何 如 當 初 莫 相 識 Hà như đương sơ mạc tương thức. Sáu câu nầy là mượn trong bài 秋 風 詞 THU PHONG TỪ của Thi Tiên Lý Bạch đời Đường. Mời xem bài từ đó sau đây:
秋 風 詞 THU PHONG TỪ
秋 風 清，秋 月 明， Thu phong thanh, thu nguyệt minh,
落 葉 聚 還 散， Lạc diệp tụ hoàn tán,
寒 鴉 棲 復 驚。 Hàn nha thê phục kinh.
相 思 相 見 知 何 日， Tương tư tương kiến tri hà nhật,
此 時 此 夜 難 為 情。 Thử thời thử dạ nan vi tình.
入 我 相 思 門， Nhập ngã tương tư môn
知 我 相 思 苦， Tri ngã tương tư khổ,
長 相 思 兮 長 相 憶， Trường tương tư hề trường tương ức,
短 相 思 兮 無 窮 極。 Đoản tương tư hề vô cùng cực.
早 知 如 此 絆 人 心， Tảo tri như thử bạn nhân tâm,
何 如 當 初 莫 相 識。 Hà như đương sơ mạc tương thức.
Nghĩa Bài Từ :
Trong gió thu mát lạnh và trong ánh trăng thu sáng vằng vặc, lá rụng về cội rồi lại bị gió cuốn tan đi, làm cho lũ quạ đậu ở trên cây cũng giật mình kêu oang oác. Nhớ nhau đây nhưng biết đến ngày nào mới lại được gặp nhau? Đêm nay vào lúc nầy là lúc đang khoắc khoải vì nhau. Vào cửa tương tư của ta rồi, mới biết rằng tương tư là đau khổ, nhớ nhau vằng vặc hề... nhớ dài lâu, nhớ nhau một chốc hề... nhớ khôn cùng. Nếu sớm biết rằng trói buộc lòng ta là vậy, thì phải chi lúc ban đầu mình đừng quen biết chi nhau!
Diễn nôm :
Gió thu lạnh, trăng thu bạch,
Lá thu về cội lại ly tan,
Lũ quạ giật mình xao xát.
Nhớ nhau ngày nào mới gặp lại dung nhan,
Đêm nay tình ta ngơ ngác,
Vào cửa tương tư hỉ lạc,
Mới biết tương tư khổ lụy vô vàn.
Nhớ nhau dai dẳng hề... nhớ chứa chan,
Nhớ nhau phút chốc hề... nhớ muôn ngàn.
Nếu sớm biết trói buộc lòng người đau khổ,
Thà đừng quen, đừng biết lúc ban sơ.
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Mời nghe bản nhạc Tương Giang Oán với tiếng cổ cầm của Giang Quân:
Hẹn bài viết tới !
杜 紹 德
Đỗ Chiêu Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét