60 Năm Ngoái Cổ Tìm Lại…
(rối chữ với chữ tây chư u qua bút ký 1963-2023)
Nghĩ vụng đất Paris là đất văn chương, bèn ăn vạ chữ nghĩa cụ Tú Xương: Nhập thế cục bất khả vô văn tự - Chẳng hay ho cũng nghĩ một vài bài.
Số là đang Hồi Hương Ngẫu Thư với người Hạ Trí Chương ở “nhà khách” 3 sao (tên B&B hotel) tại Saint Denis cổ lỗ sĩ nằm ở phía bắc Paris. Nói dại chứ chả phải khu Saint Denis hương phấn sa đọa ngự tại Quatier Latin nằm ở tả ngạn sông Seine có vườn Luxembourg. Quatier Latin nằm ở tả ngạn sông Seine có vườn Luxembourg, trường Sorbonne trên đường Saint Michel, École des Beaux-Arts tại số 14 rue Bonaparte gần sông Seine. Và đường Saint Michel, đường Saint Germain des Prés có Le Café de Flore và Les Deux Magots. Va vào mắt một dàn bia cổ lão và không thể thiếu mươi chai 33, la de trái dứa của Sài Gòn xa xưa… Riêng dàn bia “nhà khách” ngập ngụa không kém qua mọi thời đại từ cổ chí kim….
***
Trăm năm bia đá cũng mòn, ngàn năm bia rượu vẫn còn trơ trơ. Chuyện có đầu có đũa về mục ăn nhậu dài dòng thế này: Số là từ metro chui lên, nhòm bên trái có Place de la Concorde, bạn tôi “thổ dân“ Paris lậu bậu mà rằng… rằng: Ấy là nơi xưa kia, vào thời kỳ cách mạng Pháp 1789, dân chúng đặt máy chém…chém đầu vua Louis XVI và hoàng hậu Marie-Antoinette vì bà có đời sống vương giả, xa hoa.
(Place de la Concorde) (L’arc de triomphe de l’Étoile)
Đến trần ai khoai củ này, bỗng dưng không đâu trong đầu chui ra nhà văn Cổ Ngư hì hục dẫn ông bác qua Tây: ‘’…Tôi xúc động khi bác Từ, ông anh thứ hai của bố tôi, vỗ vai thân mật nói: - Bác sang thăm Paris lần này là để giối già đấy cháu ạ! Cả đời cứ mơ tưởng được nhìn thấy sông Seine, bây giờ có chết tức thì, bác cũng thoả dạ…’’. Rồi tiếp: ‘’… Bác cháu tôi đang đứng trên đồi Montmartre. Bác Từ vung tay chỉ, say sưa nói "…Chỗ có hai cái tháp vuông xa xa kia là Notre Dame, cháu nhỉ. Cái đỉnh tròn tròn ở gần, bác nghĩ là vòm điện Panthéon. Tháp Eiffel đâu không thấy, chắc là bị khối nhà này che mất rồi, còn cái mái óng ánh mặt trời bên góc phải, có đúng là điện Invalides không cháu?" -Đúng đó bác.
Đến tao đọa này bèn ngẫm nguội một thời tu học ở Paris, tôi chả ngó ngàng tới vòm Panthéon ở đâu đâu? Tôi nhìn bên phải xa xa có L’arc de triomphe de l’Étoile. Bạn Mít tôi ba điều bốn chuyện Khải Hòan Môn: Năm 1806, sau chiến thắng Austerlitz, Napoléon Bonaparte xây dựng trên công trường Étoile. Vị trí của Khải Hoàn Môn là điểm cuối của đại lộ Champs-Elysées.
Đang lễnh đễnh thả bộ trên đại lộ Champs-Élysées hướng về L’arc de Triomphe de l’Étoile với bạn tôi “thổ dân“ Paris lạc bước chân ai vào quán Fouquet’s.
Trên lối đi vào quán, tôi dẵm lên hai hàng bia đồng ghi tên tuổi những nhân vật thời thượng như Sean Connery, Alain Delon, Michel Deville, v...v... Trong một giây phút rách giời rơi xuống, Ngộ Không tôi vì bon chen với cụ Tú non Côi sông Vị bởi đã từng chẳng hay ho cũng nghĩ một vài bài nên cũng muốn được điểm mặt đề tên trên mặt đường dẫn vào quán quán Fouquet’s. Chuyện ai biết đó là đâu.
Lơ mơ lỗ mỗ theo người Google buôn chuyện thì quán Fouquet’s được thành lập năm 1899 bởi ông Louis Fouquet. Thực đơn với món chính là món thịt bò bifteck chateaubriand do ông nấu theo truyền thống ẩm thực Pháp cổ điển. Số là món chateaubriand được đặt tên theo Fransois Revicomde, đầu bếp Montmireil “sáng tạo” ra năm 1882, ông nướng miếng thịt bò đỏ hây hẩy với rượu vang đỏ hay nước sốt Béarunaise được đổ lên đang cháy xèo xèo ngoài cháy trong đỏ tươi.
Hai Mít tôi đi dép lẹp xẹp vào. Bạn nói tiếng Tây được người garçon đưa cái menu. Dòm thực đơn với giá trên trời rớt xuống với thịt bò Tartare Fouquet.
(thịt bò Tartare Fouquet)
Ngộ Không tôi đeo kính dòm thực đơn, thịt bò Tartare Fouquet chả gồ ghề như chateaubriand (bifteck) nên chắc như bắp không ngon cơm cho mấy. Đành gọi đĩa cá hồi với giá bèo và chai Bordeaux 2011 với giá phải chăng. Trong khi chờ đợi, tôi trong tâm thái sắp sửa như con cá hồi lội theo dòng nước trở về chốn cũ. Ngẫm chuyện nhân sinh, hai ông Mít tôi dấm dúi chai Bordeaux.
nên chắc mẩm không ngon cơm cho mấy. Đành gọi đĩa cá hồi với giá bèo và chai Bordeaux 2011 với giá phải chăng. Trong khi chờ đợi, tôi trong tâm thái sắp sửa như con cá hồi lội theo dòng nước trở về chốn cũ. Ngẫm chuyện nhân sinh, hai ông Mít tôi dấm dúi chai Bordeaux.
Rời quán nhìn đất trời, tôi ngẫn ngẫn chả hiểu sao ăn cá hồi lại uống… vang đỏ. Rọ mồm thêm thì uống vang trắng Sauterne với foie gras d’Oie (gan ngỗng) đã hơn nhiều.
Bụng thầm bảo dạ hồi nãy cũng học thói nhân sinh thế tục khi người garçon mang rượu vang đến. Bèn cầm chân cái ly cao nghệu, không để lòng bàn tay ôm cái bụng bầu ly vì sợ… rượu nó nóng. Người garçon rót một tí ti, vậy mà cũng lắc lắc cho… vang nó thở. Nhấp một ngụm, làm như có gì suy nghĩ lung lắm, rồi phán với người garçon một câu rõ to: Très bien. Ăn ngay nói thật, tôi chả… nghe thấy mùi vị gì sất.
Đảo mắt qua bàn bên, đa số người Parisiens chơi bia chứ chả phải vang như Mít ta. Đang thở không ra như vang nó thở. Bạn ta cho hay quán danh trấn giang hồ về bia từ năm 1889, nổi tiếng với những mái hiên màu đỏ trên đại lộ Champs-Elysées.
Lang thang như thành hoàng làng khó với Sài Gòn có quán La Pagode 209 đường Tự Do. Ở đây nhà văn Văn Quang trong Sài Gòn Người Muôn Năm Cũ điểm mặt các văn nghệ sỹ ngồi đồng ở đây có Mai Thảo, Thái Tuấn (hoạ sĩ), Hoàng Anh Tuấn, Thanh Nam, Du Tử Lê, Nguyễn Xuân Hoàng, Phan Lạc Phúc…Bởi chưng La Pagode là “nguyên mẫu” của quán văn chương Les Deux Magots.
(Givral since 1950)
Vẫn theo Văn Quang, ở Givral trước cửa Quốc Hội có thi nhân Đinh Hùng với Kỳ Nữ Gò Ôn Khâu (kịch thơ). Đảo qua quán văn chương bên trời ta, thôi thì ta hãy làm một điếu Gauloises ngắn ngủn, hãy gõ mõ lóc cóc về salon de lecture bên trời tây xem sao?
Salon de Paris hình thành khoảng năm 1748 và 1890. Mới đầu là những cuộc triển lãm tranh và tác phẩm điêu khắc ở viện bảo tàng Louvre. Sau này, “salon” văn chương biến thái thành nơi “tọa đàm” văn chương của nhà văn, nghệ sĩ, triết nhân trong tư gia.
Salon de lecture từ phòng khách lan ra quán cà phê để có “Cà phê văn học” (Café littéraire). Đường Saint Germain des Prés có hai quán cà phê: Le Café de Flore mầu xanh trắng. Les Deux Magots, mầu xanh lá cây đậm. Hai quán đối diện với nhà thờ Saint Germain des Prés được dựng lên vào năm 542, Giám Mục Saint Germain (mất năm 576) nên được mang tên Saint Germain des Prés. Trong nhà thờ có mộ của René Descartes, nhà tư tưởng, nhà toán học và ông tổ của nền triết học hiện đại.
Quán cà phê Les Deux Magots được mở từ năm 1812, sau do quá nổi tiếng, Les Deux Magots được dời đến khu Latin trên đường Saint Germain des Prés năm 1873. Sau đó hai thằng tôi ra Saint Germain des Prés uống cà phê Les deux Magots. Ngồi sát vỉa hè, nhìn người qua kẻ lại thật thú vị. Cà phê ngon, những garçon bồi bàn vui vẻ làm quên chuyện nhìn quanh coi mặt mày Jean Paul Sartres ra sao. Les deux magots là nơi lui tới của Camus, Picasso, Hemingway, Brecht… và lui về trước những Rimbaud, Verlaine, Wilde… làm ngồi uống thấy khoái theo tâm trạng “ ngã kim nhật tại tọa chi địa, cổ chi nhân tằng tiên ngã tọa chi” như bài thơ của Nguyễn Công Trứ đã học hồi xưa.
Les Deux Magots tranh sơn dầu
2. Café littéraire ở Les Deux Magots
Nhân thoại hưu đề ngôn quy chính truyện, nôm na là hãy…gác chuyện ông tây, bà đầm kháo chuyện chữ nghĩa để bù khú vào chuyện Hai con bú dù trong quán Les Deux Magots là quán mang một cái tên kỳ cục và những điển tích kỳ cổ không kém.
Con bú dù, hay con khỉ, ừ thì hãy lêu bêu với Tây Du Ký về tích Tôn Ngộ Không: “…Tu Bồ Đề tổ sư hỏi con khỉ dẫn đường cho thầy Tam Tạng đi thỉnh kinh, lúc ấy còn là hầu vương: “Ngươi ở đâu mà ra”. Hầu vương thưa: “Nguyên nơi núi Hoa Quả có hòn đá kết tinh nhật nguyệt lâu ngày, một đêm mưa vang lên tiếng nổ, đá nứt hai và sinh ra tôi”. Sư tổ nói: “Vậy là thiên địa sinh ra ngươi, thôi để ta đặt tên cho. Ngươi họ Tôn, bỏ bộ khuyển, còn chữ tử, chữ hệ, tức còn trẻ, còn khôn”. Sư tổ chép miệng: “Phật pháp có trí, tuệ, chơn, như, hải, đĩnh, “ngộ”… Trong 12 chữ đó, tính tới tính lui thì ngươi nằm vào… chữ Ngộ, vậy thì ta đặt tên ngươi là… Ngộ Không”.
Hóa ra chuyện hai con bú dù trong quán Les Deux Magots cũng có điển cố của nó.
Sự thể là trong quán cà phê hiện vẫn có bày tượng hai vị quan Tàu, mặc trang phục đời Thanh ngồi chễm chệ trên cao. Cách đây 200 năm, nơi đây một cửa hem khai trương vào dịp cả Paris đang xôn xao về vở kịch có tên Hai con bú dù Tàu (tiếng Pháp, từ hem được hiểu là con người dị dạng). Cửa hem lấy cái tên kỳ cục làm tên hiệu. Đến khi làm ăn thua lỗ, cửa hem bán lại, sang tên. Chủ quán cà phê giữ lại cái tên kỳ cổ ấy.
Qua ngẫu sự trên, một tôi hiểu vụng ngữ nghĩa của Les Deux Magots là hai ông Tàu đời Thanh, là hai con khỉ. Khỉ thật!
***
Rất ngay tình, tôi cảm thấy hụt hẫng vì quán cà phê cạnh cư xá không còn nữa. Thay vào đó là tiệm bánh mì. Thảng như quán cà phê vẫn còn đấy, một là tôi vào quán
(quận 5, Quartier Latin)
(cư xá Lutèce, số 2 rue Berthollet)
làm một ly Cointreau của ngày xưa. Để cái đầu đi hoang đến đây, tôi lại càng hụt hẫng. Đó là lý do tại sao tôi không bước vào, vì tôi muốn giữ trong tâm khảm ngày nào bước vào cư xá Lutèce.
Nhãn kiến vi thật, quán đây trước kia cũng quái quá lắm vì Tây vào, người uống cà phê, người chơi một ly cointreau hay vang trước khi đi làm. Chính ở quán cà phê này, tôi đã “lỳ một lam”, làm một ly Cointreau đầu đời. Cái gần thì quên, cái xa thì nhớ cùng những bạn bè Lutèce nay mỗi người mỗi ngả. Bóng ngả đường chiều, bạn bè về cõi tịch mịch tôi nghĩ mãi mới ra được những cái tên mờ nhân ảnh, tôi hình dung đến: Dũng, Huân, Lập kè bạn, Ánh đen. Đếm trên đầu ngón tay với bất thế kỳ nhân có Tiến mù bày bộ bài Tây coi bói. Nguyễn Trí Thức đặt một chồng truyện Kim Dung trên bàn trong quán cà phê, nói vanh vách từng nhân vật ở trang nào.
Cảnh cũ người xưa để không quên, đâu đó có cố cựu, cũng là bạn vong niên là Phạm Trọng Cầu với “Mùa Thu Không Trở lại”: em ra đi mùa thu, mùa thu không trở lại, em ra đi mùa thu, sương mờ giăng âm u. Phạm Trong Cầu với Paris qua vườn Luxembourg, sương rơi che phố mờ, buồn này ai có mua và nghe rơi bao lá vàng, ngập giòng nước sông Seine, mưa rơi trên phím đàn, chừng nào cho tôi quên.
Cité Internatinale Universitaire de Paris là một cư xá sinh viên lớn nhất Paris. Cité có chừng 40 nhà lớn, như Maison de l’Indochine, Maison du Brésil… Toàn bộ cơ sở ở quận 14 Paris, sống trên 10.000 sinh viên ưu tú từ cả hơn 120 nước tới Pháp du học. Quán ăn sinh viên với đầy đủ soupe, bifteck thay vì thịt ngựa, hoặc gà quay, tráng miệng có fromage, còn thêm một Quart Rouge.
Tôi bồi hồi, giao động xa với Institut Franco-Vietnamisen, 269 rue Saint Jacques là cư xá nữ sinh viên Mít. Trộm vía tiện nội tôi chứ… chứ ngày ấy mới 18, nhè cái tuổi mới lớn tôi… “tương tư” cô cháu gái cụ Nhất Linh. Để rồi tôi lên cơn đồng thiếp với Hạ Trắng của người họ Trịnh, hết nắng đưa em về, miền cao gió bay, áo em bây giờ, mờ xa nẻo mây, gọi tên em mãi, suốt cơn mê này đến đời xin có nhau, dài cho mãi sau, nắng không gọi sầu, áo xưa dù nhàu, cũng xin bạc đầu, gọi mãi tên nhau. Cho đến nay tôi vẫn không nhớ ra tên cô cháu gái cụ Nhất Linh.
Không nhớ tên, giữa trời đất Paris, tôi bám như cua cắp vào người Bạch Cư Dị với Đường thi, đường mòn, vào một chiều trên bến nước ở bến Tầm Dương…
Quạnh hơi thu lau lách đìu hiu
Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều trúc ti
Nhớ chiều trúc ti, để hoài cố nhân chẳng biết khi này ở nơi nao.
***
Vạy vọ với tầm khảo, chữ nghĩa nó bập vào người qua Võ Phiến: “…Nhưng ai bảo khảo chơi không quan trọng bằng khảo thiệt. Nhà nghiên cứu cặm cụi đo từng cái xương sọ của người ta, hì hục khai quật di chỉ xưa, mằn mò nhặt nhạnh từng lưỡi búa mũi tên v…v… Đi khảo thiệt với cái búa khảo cổ lăm lăm trong tay trông khả kính lắm đấy, kẻ đi khảo chơi, chỉ mang theo chiếc lưỡi giấu trong mồm, trông khả ái biết bao…”.
Gái một con, thuốc ngon nửa điếu, bèn móc nửa điếu Gauloises hồi nãy ra, thở ra khói, lăn tăn với một đoạn sơ khảo khai quật di chỉ xưa của người Gaulois…
Lutetia (Lutèce) là tên gọi tiếng La Tinh do những người La Mã đặt cho cái thành của người Gaulois. Những người Parisii thuộc bộ tộc Gaulois đã làm chủ khu vực này từ rất lâu. Khu đất nằm bên sông Seine, đây là vùng đất nhiều thú rừng, cá nên họ dựng thành quách ở đây. Năm 52 trước Công Nguyên, quân của Julius Caesar tới đánh chiếm. Trong trận chiến với La Mã, người Gaulois đã phá cầu, đốt thành của mình. Không ai biết thành cũ của người Gaulois nằm ở đâu. Tuy nhiên những nhà khảo cổ cũng tìm thấy hai ba di chỉ…
Theo từ Civitas Parisiorum trong tiếng La tinh, có nghĩa thành của người Parisii. Từ cái thành nhỏ ấy của người Gaulois biến thái thành một thành phố nằm ở tả ngạn sông Seine, con phố La Mã chính chạy theo tuyến đường của rue Saint Jacques ngày nay (con đường có Institut Franco-Vietnamisen, 269 rue Saint Jacques có cư xá nữ sinh viên Mít). Nó băng qua sông Seine đi qua Île de la Cité có hai cái cầu gỗ, có cảng của thành phố nằm trên hòn đảo nơi hiện có nhà thờ Đức Bà.
(thành phố Paris ra đời vào thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên với tên gọi là Lutetia)
Thành của người Gaulois : “Parisii”, bị người Pháp cắt đi hai chừ “ii” để có tên thủ đô Paris ngày nay. Thêm nữa với tự tôn dân tộc, họ cắt béng câu: « Nos ancêtres sont Des Gaulois » (Tổ tiên của chúng ta là người Gô-loa). Cùng chung một số phận, từ thời trung cổ, hình ảnh con gà trống Gaulois (Le Coq Gaulois) thường xuất hiện trên các tháp chuông nhà thờ. Trên cổng sắt của điện Elysées (phủ tổng thống) được trang trí con gà trống và gọi là « Cổng gà trống ». Du khách tới Pháp sẽ không còn thấy con gà trống Gaulois biểu tượng ấy nữa vì nó đã bị gỡ đi.
***
Qua bút ký đi Tây, một là tôi bòn mót những bài viết của những tác giả đi trước để xem chừng tác phẩm ‘’có trọng lượng’’ của mình nặng nề với những con chữ bò lổm ngổm như ruồi bu có gì sa đà chăng. Hai là tác phẩm dư thừa chiều dầy ắt có nhiều chi tiết thừa thãi ? Vì vậy bám như sam vào nhà văn Đỗ Kh trong Ký Sự Đi Tây: ‘’…Tôi là người không câu nệ miếng ăn nhưng xa Pháp lâu thì tôi nhớ bánh mỳ. Bánh mỳ baguette, buổi sáng ra, vào quán, cái baguette cắt chéo, phết bơ, chấm café sữa. Tôi đi đâu cũng nhớ bánh mỳ, vì bánh mỳ baguette chỉ ở Pháp mới có…”. Từ ông Tây Đỗ Kh trên, tôi học đòi được: les baguettes là đôi đũa.
Cụ Nhất Linh Đi Tây năm 1936 : “…Sau tôi nghĩ ra được một kế: là xin làm bồi tầu, vừa kiếm được tiền, lại vừa không mất tiền tàu sang Pháp. Thế là tôi đi mượn một cái mâm và đặt hai cái cốc rượu lên đó để tập làm bồi. Tôi chạy quanh nhà, tưởng như mình đương hầu trên tầu thủy. Thỉnh thoảng tôi lại đảo cái mâm nghiêng ngả, tưởng chừng như đứng ở tầu, sóng đánh chòng chành. Tập mấy ngày vẫn chưa được thạo như khát nước. Nhưng từ đó tôi… nghiện rượu…”
Ngẫm nguội nhân sinh quý thích chí câu: Nhưng từ đó tôi nghiện rượu. Xem lại bút ký 60 năm ngoái cổ tìm lại… từ trên xuống dưới sặc mùi rượu và ngập khói thuốc Gaulois. Bèn làm một ly Cointreau màu hổ phách có hương vị vỏ cam. Sa đà thế nào chả biết nữa, bỗng không ịn con bú dù từ cà phê Les Deux Magots vào khúc kết.
Bởi chưng qua bút ký Tây Du, chạy trời không khỏi nắng tôi tìm thấy…tôi: Ngộ Không.
Thạch trúc thảo lư
Quý Mão 2023
Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
(thêm bớt 2025)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét