Mạn đàm :
THƠ ĐƯỜNG VẦN TRẮC
Thường nói đến gieo vần là người ta nghĩ ngay đến Vần Bằng. VẦN là những chữ những từ có âm điệu, âm sắc và âm vận giống nhau như SA, GIA, HOA trong bài thơ Thất Ngôn Tứ Tuyệt "BẠC TẦN HOÀI 泊 秦 淮" của chàng thi sĩ lạc phách phong lưu đa tình của buổi Tàn Đường Đỗ Mục 杜 牧:
煙 籠 寒 水 月 籠 沙，
Yên lung hàn thuỷ nguyệt lung SA,
夜 泊 秦 淮 近 酒 家。
Dạ bạc Tần Hoài cận tửu GIA.
商 女 不 知 亡 國 恨，
Thương nữ bất tri vong quốc hận,
隔 江 猶 唱 後 庭 花。
Cách giang do xướng Hậu Đình HOA.
Có mghĩa :
Khói mờ nước lạnh cát trăng nhòa,
Đêm ghé Tần Hoài cạnh tửu gia.
Ca kỷ biết đâu hờn mất nước,
Cách sông còn hát Hậu Đình Hoa!
Đó là cách gieo vần của các bài Ngũ Ngôn và Thất Ngôn Tứ Tuyệt mà cụ Nguyễn Du đã nói trong Truyện Kiều khi chị em Thúy Kiều đi du xuân Đạp Thanh nhân tiết Thanh Minh, trước mả Đạm Tiên cô Kiều đã:
Rút trâm sẵn vắt mái đầu,
Vạch da cây vịnh BỐN CÂU BA VẦN.
Không "Bốn câu ba vần" thì "Bốn câu hai vần" nghe vẫn êm tai như thường. Như bài "Ức Đông Sơn" của Thi Tiên Lý Bạch sau đây :
不 向 東 山 久， Bất hướng Đông sơn cữu,
薔 薇 幾 度 花？ Tường vi kỷ độ HOA ?
白 雲 還 自 散， Bạch vân hoàn tự tán,
明 月 落 誰 家？ Minh nguyệt lạc thùy GIA ?
Có nghĩa :
Đông Sơn lâu không đến,
Mấy độ tường vi PHAI?
Mây trắng còn tan biến,
Trăng vàng rụng nhà AI ?!
Lục bát :
Đông Sơn lâu qúa không QUA,
Tường Vi mấy độ hoa ĐÀ phôi PHAI.
Ngẩn ngơ mây trắng còn BAY,
Trăng vàng rụng xuống nhà AI đêm này ?!
Ta thấy, vần BẰNG êm tai là thế, du dương là thế, gợi cảm là thế!... Nhưng trong thi ca, thỉnh thoảng ta vẫn bắt gặp những bài thơ gieo vần TRẮC, đọc lên nghe "Trúc trắc" chói lổ tai, nhưng vẫn có âm điệu độc đáo riêng của nó. Ta hãy nghe thử âm điệu bài thơ "Giang Tuyết 江 雪" của Liễu Tông Nguyên 柳宗 元sau đây sẽ rõ:
千 山 鳥 飛 絕， Thiên sơn điểu phi TUYỆT,
萬 徑 人 踪 滅。 Vạn kính nhân tung DIỆT.
孤 舟 簑 笠 翁， Cô chu toa lập ông,
獨 釣 寒 江 雪。 Độc điếu hàn giang TUYẾT !
Có nghĩa :
Ngàn núi chim bay MIẾT,
Muôn lối bóng người TUYỆT.
Thuyên côi một lão ông,
Buông cần trên sông TUYẾT !
Lục bát :
Chim bay về núi hết rồi,
Đường mòn muôn lối bóng người bặt tăm.
Thuyền côi áo lá ngư ông,
Buông cần một bóng trên sông tuyết mù !
Ba âm TUYỆT, DIỆT, TUYẾT khô khan cộc lốc lạnh lẽo như trời đông giá tuyết, nêu bậc được cảnh trí độc đáo lạnh lùng vắng vẻ của trời đông tuyết giá trên sông, làm ta lại nhớ đến...
Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo...
của cụ Nguyễn Khuyến. Ai bảo thơ vần TRẮC không nên thơ, không gợi cảm đâu? Thơ VẦN TRẮC hay theo kiểu VẦN TRẮC! Nhưng, lại nhưng, luật thơ Đường, Luật chính quy lại không chấp nhận thơ Vần Trắc là thơ CHÍNH LUẬT, mà lại liệt vào hàng thơ Cổ Phong CỔ THỂ. Theo như tài liệu tham khảo trên mạng thì...
Cơ bản mà nói, cho đến trước mắt vẫn chưa có tài liệu văn bản nào quy định là "Thơ Đường luật không thể gieo vần TRẮC". Nhưng căn cứ vào tất cả tư liệu về Đường Thi trước mắt, thì rất hiếm có một bài thơ Đường Luật nào của đời Đường mang vần TRẮC cả, thường thì những câu thơ "Đúng Luật Bằng Trắc" xa cạ xen lẫn những câu "Thất Luật" trong cùng một bài thơ, nên có người xếp NÓ vào thơ Đường Luật, có người xếp NÓ vào thơ "Cổ Phong".
Sự phân biệt giữa thơ Đường Luật và thơ Cổ Phong không phải căn cứ ở chỗ gieo VẦN TRẮC hay VẦN BẰNG, cũng không phải xem SỐ CHỮ trong câu thơ, mà là căn cứ vào LUẬT BẰNG TRẮC TRONG TỪNG CÂU THƠ có đúng với "Cách Luật" hay không, nếu đúng thì là THƠ LUẬT, còn nếu không đúng thì là thơ CỔ PHONG.
Căn cứ theo tài liệu nghiên cứu của Vương Lực 王 力, một học giả cận đại chuyên nghiên cứu về Luật Thi đời Đường thì: "Thơ Đường luật đời Đường, mặc dù có những tác phẩm gieo vần trắc, nhưng rất ít. Một ít tác phẩm thơ Ngũ ngôn tứ tuyệt và Ngũ ngôn luật thi, còn Thất ngôn tuyệt cú và Thất ngôn luật thì lại càng hiếm thấy. Đại bộ phận Ngũ ngôn tuyệt cú đều được xếp vào "Ngũ Ngôn Cổ Phong", nên thơ gieo "Vần Trắc" đều được liệt vào nhóm "Cổ Thể Thi". Theo học giả Vương Lực thì:
"Thơ Chính luật Đường Luật lấy VẦN BẰNG làm chính, còn VẦN TRẮC thì giống như thơ Cổ Phong. Ta phân biệt chúng bằng cách căn cứ vào LUẬT BẰNG TRẮC trong một câu thơ làm tiêu chuẩn". Theo như mẫu BẰNG TRẮC dưới đây:
* NGŨ NGÔN :
1. 仄 仄 平 平 仄 T T B B T
2. 仄 仄 仄 平 平 T T T B B
3. 平 平 平 仄 仄 B B B T T
4. 平 平 仄 仄 平 B B T T B
* THẤT NGÔN :
1. 平 平 仄 仄 平 平 仄 B B T T B B T
2. 平 平 仄 仄 仄 平 平 B B T T T B B
3. 仄 仄 平 平 平 仄 仄 T T B B B T T
4. 仄 仄 平 平 仄 仄 平 T T B B T T B
Cụ thể như bài "Tầm Ẩn Giả Bất Ngộ" (Tìm người ở ẩn không gặp) của nhà Thơ Giả Đảo 賈 島 的 尋 隐 者 不 遇 đời Đường như sau:
松 下 问 童 子，Tùng hạ vấn đồng TỬ, 平 仄 仄 平 仄 B T T B T sai luật câu
言 师 采 药 去。Ngôn sư thái dược KHỨ. 平 平 仄 仄 仄
B B T T T sai luật câu
只 在 此 山 中，Chỉ tại thử sơn trung, 仄 仄 仄 平 平
T T T B B đúng luật câu
云 深 不 知 处。Vân thâm bất tri XỨ. 平 平 仄 平 仄
B B T B T sai luật câu
Có nghĩa :
Dưới tùng hỏi đồng TỬ,
Sư hái thuốc đâu HỬ ?
Chỉ ở trong núi nầy,
Mây mù sao thấy CHỨ ?!
Lục bát :
Dưới rặng thông, hỏi tiểu đồng,
Rằng sư hái thuốc lòng vòng đâu đây.
Quẩn quanh trong ngọn núi nầy,
Mây mù khuất lắp bóng thầy thấy đâu !
Nếu kể theo Luật Thi thì bài thơ trên vừa "Thất Niêm" vừa "Thất Luật", nên phải được liệt vào nhóm các bài thơ "Cổ Phong". Sau đây là bài VỌNG NHẠC (Ngắm núi) của Thi Thánh Đỗ Phủ 又 如 杜 甫 的《望 岳》：
岱 宗 夫 如 何？ Đại tông phù như hà ?
仄 平 平 平 平 T B B B B sai luật câu
齐 鲁 青 未 了。 Tề Lỗ thanh vị liễu.
平 仄 平 仄 仄 B T B T T sai luật câu
造 化 钟 神 秀， Tạo hóa chung thần tú,
仄 仄 平 平 仄 T T B B T đúng luật câu
阴 阳 割 昏 晓。 Âm dương các hôn hiểu.
平 平 仄 平 仄 B B T B T sai luật câu
荡 胸 生 层 云， Đảng hung sanh tằng vân,
仄 平 平 平 平 T B B B B sai luật câu
决 眦 入 归 鸟。 Quyết tí nhập quy điểu.
仄 仄 仄 平 仄 T T T B T sai luật câu
会 当 凌 绝 顶， Hội đương lăng tuyệt đĩnh,
仄 平 平 仄 仄 T B B T T sai luật câu
一 览 众 山 小。 Nhất lãm chúng sơn tiểu.
仄 仄 仄 平 仄 T T T B T sai luật câu
Có nghĩa :
Thái Sơn đẹp ra sao ?
Tề Lỗ xanh khôn nói.
Tạo hóa kết xinh tươi,
Âm dương chia sáng tối.
Lòng tợ mây trắng trôi,
Chim như bay lạc lối.
Quyết lên tận đĩnh cao,
Dưới thấp muôn ngàn núi !
Lục bát :
Thái Sơn đẹp biết dường bao !
Xanh tươi Tề Lỗ ngạt ngào cỏ hoa.
Khéo thay con tạo nguy nga,
Âm dương sáng tối nam qua bắc về.
Chập chùng mây trắng tư bề,
Chim bay mỏi cánh đi về phương nao.
Cố lên tận đĩnh non cao,
Cúi trông ngàn núi khác nào dưới chân
Ông Thánh làm thơ, mặc dù đối rất chỉnh, nhưng nếu kể là Luật Thi thì vẫn "Thất Niêm Thất Luật" như thường, nên bài thơ trên phải được kể là thơ "Cổ Phong" chứ không phải "Ngũ Ngôn Luật Thi".
Lại như bài kệ VÔ MÔN QUAN của Tuệ Khai Thiền Sư đời Tống 宋．慧 開 禪 師《無 門 關》như sau：
春 有 百 花 秋 有 月，Xuân hữu bách hoa thu hữu nguyệt, B T T B B T T Sai luật
夏 有 涼 風 冬 有 雪； Hạ hữu lương phong đông hữu tuyết. T T B B B T T Đúng luật
若 無 閒 事 掛 心 頭， Nhược vô nhàn sự quải tâm đầu, T B B T T B B Sai luật
便 是 人 間 好 時 節。 Tiện thị nhân gian hảo thời tiết. T T B B T B T Sai luật
Có nghĩa :
Xuân có trăm hoa thu có nguyệt,
Hạ thì gió mát đông thì tuyết.
Nếu không vướng mắc truyện trong lòng,
Nhân gian bốn mùa nào cũng tuyệt !
Lục bát :
Xuân hoa thu nguyệt lẽ thường,
Hạ thì gió mát đông thường tuyết rơi.
Nếu lòng thanh thản thảnh thơi,
Bốn mùa thời tiết tuyệt vời kể chi !
Ba câu trên còn giữ được "Nhị tứ lục phân minh", câu bốn thì bỏ luôn " Nhị tứ lục" và bài kệ cũng Thất cả Niêm. nên chỉ kể là Cổ Phong chứ không kể là "Thất Ngôn Tứ Tuyệt".
Lại như bài Thất ngôn bát cú "Ý TỰ" của Hàn Ốc 韩 偓 的《意 绪》đời Đường：
绝 代 佳 人 何 寂 寞，Tuyệt đại giai nhân hà tịch mạc, 仄 仄 平 平 平 仄 仄 Đúng luật
梨 花 未 发 梅 花 落。Lê hoa vị phát mai hoa lạc.
平 平 仄 仄 平 平 仄 Sai luật
东 风 吹 雨 入 西 园，Đông phong xuy vũ nhập tây viên, 平 平 平 仄 仄 平 平 Sai luật
银 线 千 条 度 虚 阁。Ngân tuyến thiên điều độ hư các. 平 仄 平 平 仄 平 仄 Sai luật
脸 粉 难 匀 蜀 酒 浓，Kiểm phấn nan quân Thục tửu nùng, 仄 仄 平 平 仄 仄 平 Đúng luật
口 脂 易 印 吴 绫 薄。Khẩu chi dị ấn Ngô lăng bạc. 仄 平 仄 仄 平 平 仄 Sai luật
娇 娆 意 态 不 胜 羞，Kiều nhiêu ý thái bất thắng tu, 平 平 仄 仄 仄 平 平 Đúng luật
愿 倚 郎 肩 永 相 着。Nguyện ỷ lang kiên vĩnh tương trác. 仄 仄 平 平 仄 平 仄 Sai luật
Có nghĩa :
Người đẹp tuyệt trần sao vắng lặng,
Hoa lê chưa quét hoa mai rụng.
Gió đông mưa thổi góc vườn tây,
Kim chỉ thêm buồn lầu gác vắng.
Hương phấn khôn che rượu Thục nồng,
Son môi dễ để lụa Ngô ấn.
Yêu kiều diễm lệ thẹn thùng nên...
Tựa lấy vai chàng qua kiếp sống !
Lục bát :
Tuyệt trần người đẹp buồn sao,
Hoa lê chưa quét đã sầu hoa mai.
Gió đông mưa ướt vườn tây,
Ngàn kim mũi chỉ riêng đây lạnh lùng.
Phấn son rượu Thục vẫn nồng,
Son môi để dấu ấn hồng lụa Ngô.
Yêu kiều diễm lệ dường thơ...
Vai chàng tựa đến bạc phơ mái đầu !
Bài thơ có Vần Trắc trên đây, Niêm rất chỉnh, Đối rất chỉnh, Luật thì có câu Sai câu Đúng, nhưng vẫn không kể là Luật Thi được.
Bài thơ Thất Ngôn Tứ Tuyệt độc nhất vô nhị trong Đường Thi (theo tài liệu nói, chớ không phải tôi nói). Thường thì Ngũ Ngôn Tứ Tuyệt gieo vần Trắc thì nhiều, chớ Thất Ngôn thì duy nhất chỉ có bài nầy mà thôi. Đó là bài "Lạc Kiều Vãn Vọng 洛橋 晚 望" của Mạnh Giao 孟 郊 đời Đường:
天 津 橋 下 冰 初 結
Thiên Tân kiều hạ băng sơ kết,
B B B T B B T Sai luật
洛 陽 陌 上 人 行 絕
Lạc Dương lộ thượng nhân hành tuyệt.
T B T T B B T Sai luật
榆 柳 蕭 疏 樓 閣 閒，
Du liễu tiêu sơ lâu các nhàn,
B T B B B T B Sai luật
月 明 直 見 嵩 山 雪。
Nguyệt minh trực kiến Tung Sơn tuyết.
T B T T B B T Sai luật
Bốn câu trên, nghiêm chỉnh mà nói thì đều phạm LUẬT BẰNG TRẮC, nhưng đều giữ được "Nhị Tứ Lục phân minh" của một bài Tuyệt Cú, đáng là một bài thơ hay.
* Nghĩa Bài Thơ :
- Dưới dốc cầu Thiên Tân vừa mới kết băng, thì...
- Trên đường phố Lạc Dương đã tuyệt bóng người đi rồi.
- Các nhánh liễu lơ thơ tiêu điều đứng nhàn hạ trước lầu,
- Vầng trăng sáng cho ta nhìn thấy rõ ràng tuyết phủ trên ngọn núi Tung Sơn.
* Diễn Nôm:
Dưới dốc Thiên Tân băng mới kết,
Lạc Dương đường phố người đi hết.
Xác xơ tơ liễu rủ bên lầu,
Trăng chiếu Tung Sơn đầy núi tuyết!
Lục bát :
Thiên Tân cầu mới đóng băng,
Lạc Dương đường phố đã không một người.
Trước lầu tơ liễu tơi bời,
Trăng soi tỏ rõ tuyết ngời Tung Sơn.
Từ các ví dụ trên đưa ta đến kết luận là:
Thơ TRẮC VẬN (Vần Trắc) thuộc phạm trù của thơ CỔ PHONG, nên "Không thể kể là thơ Đường Luật" Chính Luật được. Nhưng thơ Vần Trắc cũng có nét độc đáo riêng, NÓ có thể nới lỏng hơn về Cách Luật trong từng câu, Niêm Luật và yêu cầu về Đối Xứng cũng dễ dàng hơn, dễ diễn tình diễn ý hơn mà âm điệu cũng hấp dẫn và lạ tai hơn, không đơn điệu gò bó như Luật Thi, nên thỉnh thoảng ta cũng hay bắt gặp một vài bài thơ độc đáo của các tác giả nổi danh tìm đến với không gian mới thông thoáng hơn nầy, như bài Sanh Tra Tử - NGUYÊN TỊCH (đêm Nguyên Tiêu) của Âu Dương Tu đời Tống 欧 阳 修 的《生 查 子· 元 夕》sau đây:
去 年 元 夜 时， Khứ niên nguyên dạ thì,
花 市 灯 如 昼。 Hoa thị đăng như trú.
月 上 柳 梢 头， Nguyệt thượng liễu sao đầu,
人 约 黄 昏 后。 Nhân ước hoàng hôn hậu.
今 年 元 夜 时， Kim niên nguyên dạ thì,
月 与 灯 依 旧。 Nguyệt dữ đăng y cựu,
不 见 去 年 人， Bất kiến khứ niên nhân,
泪 湿 春 衫 袖。 Lệ thấp xuân sam tụ.
Hai câu thơ nổi tiếng và bất hủ đi vào văn học dân gian, hòa vào cuộc sống và đầu môi chót lưỡi của mọi người là:
月上 柳 梢 头 Nguyệt thượng liễu sao đầu,
人 约 黄 昏 后 Nhân ước hoàng hôn hậu.
Có nghĩa :
Trăng lên ngọn liễu rạng ngời,
Người cùng ước hẹn sau trời hoàng hôn.
Trước mắt, các bạn thơ, các người thơ trong Vườn Thơ Thẩn hay các thi nhân, thi sĩ làm thơ Đường Luật gieo vần Trắc, nhưng vẫn giữ đúng NIÊM, LUẬT, VẬN một cách nghiêm chỉnh. Theo tôi thì đó cũng là một diễn biến theo thời đại của Luật Thơ, nên ta vẫn có thể gọi đó là TRẮC VẬN LUẬT THI 仄 韻 律 詩 là: "Thơ Đường Luật được gieo vần Trắc" cho hợp với trào lưu tiến hóa, chớ nếu gọi bằng thơ CỔ PHONG hay CỔ THỂ thì nghe có vẽ CỨNG NGẮT không linh động thông thoáng chút nào cả! Những từ chuyên môn như "Cổ Phong, Cổ Thể" chỉ để nghiên cứu và chỉ nên gọi ở trên lớp khi đang giảng cho các học viên mà thôi!
Sau đây là hai bài thơ xướng họa của Vườn Thơ Thẩn được gieo VẦN TRẮC và Niêm Luật đều rất chỉnh đúng với Luật Thơ Đường Luật chính thể:
Chúc Mừng Sinh Nhật
Nguyễn Đắc Thắng
Sinh Nhật hôm nay mừng sáu sáu
Dù đang yếu bước chân kỳ lão
Cảm hoài tâm sự nặng lòng thơ
Cố gắng gìn thân an bộ não
Bằng hữu nơi nơi gởi chúc mừng
Thâm tình đặc biệt mời đi dạo
Ngẫm mình thấy bạn thoáng nao nao
Mong mỏi yên bình sau gió bão.
Cao Linh Tử .
Cao Lãnh, 4/4/2018
Nguyễn Đắc Thắng 66
Họa Vận :
MỪNG SINH NHẬT 66
Mừng đệ năm nay đạt sáu sáu,
Vượt vòng Hoa Giáp năm năm lão.
Lạc quan dưỡng bệnh chớ âu sầu,
Vui sống yêu đời đừng áo não !
Tình bạn chan hòa khắp mọi nơi,
Vườn thơ bát ngát chung cùng dạo.
Bền lòng vững chí chớ oán vưu,
Trời sẽ xanh hơn sau lốc bão !
Đỗ Chiêu Đức
Mậu Tuất 2018
Sau đây là các bài thơ xướng họa của Vườn Thơ Thẩn nhân MÙNG 1 TẾT Âm Lịch, Canh Tý 2020.
KHAI BÚT CANH TÝ
(Thơ Vận Trắc)
Đôi vần khai bút xuân Canh Tý
Ước viết sao tròn câu ý nhị
Cầu sẽ trăm ngày vẹn thỏa tâm
Mong rằng vạn sự xuôi như ý
Mừng mừng bá tánh ngập tài danh
Chúc chúc muôn nhà tràn phước hỉ
Quốc thái dân an, cảnh thịnh cường
Người người no thỏa tiền căng… ví.
CAO BỒI GIÀ
25-01-2020
HỌA VẬN :
HỌP MẶT ĐẦU NĂM
Họp mặt bạn bè vui Tết Tý
Bên cành mai thắm vừa bung nhị
Hàn huyên câu chuyện mãi thân tình
Chúc tụng cuộc đời luôn toại ý
Chén rượu tương phùng say ngất ngây
Vần thơ xướng họa tràn hoan hỉ
Tuổi già thanh thản sống an vui
Lọ phải sang giàu tiền chật ví.
Sông Thu
(Mùng Một Tết Canh Tý 2020)
CHÚC MỪNG NĂM TÝ
Năm chuột địa chi gọi chú Tý,
Tết về trăm thứ hoa đương nhị.
Muôn điều may mắn thảy toại lòng,
Vạn sự hanh thông đều xứng ý.
Già trẻ tương thông cộng lạc an,
Gái trai hòa hợp cùng hoan hỉ.
Xóm làng khởi sắc hết lo toan,
Rủng rỉnh bàng dân tiền chật ví !
Đỗ Chiêu Đức
Xin được kết thúc bài viết về THƠ ĐƯỜNG VẦN TRẮC ở nơi đây. Hẹn bài viết tới!
杜紹德 Đỗ Chiêu Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét