Đường Thi :
TÌ BÀ HÀNH - Bạch Cư Dị
Lời TỰA của Tác giả :
Năm Nguyên Hòa thứ mười (815), ta bị biếm làm Tư Mã quận Cửu Giang. Mùa Thu năm sau, đưa khách ở cửa sông Bồn, đêm nghe trong thuyền có tiếng tì bà của ai đó gảy, nghe âm điệu có giọng thánh thót của kinh thành. Hỏi ra, thì là một kỹ nữ của đất Trường An, từng học đàn tì bà với hai thiện tài Mục, Tào. Nay vì tuổi lớn nhan sắc tàn phai, nên lấy một thương buôn nương thân. Ta cho thuộc nhân bày tiệc rượu, mời đàn vài bản. Đàn xong, với vẻ âu sầu buồn bã kể lại những hoan lạc của ngày xưa, còn nay thì tiều tụy phiêu bạt giang hồ. Ta bị biếm đã hai năm, cũng đã sống an nhiên bình thản, chợt nghe lời kể lể, đêm nay mới có chút cảm giác của kẻ bị đi đày, nên làm bài thơ trường thiên nầy để tặng lại, gồm 616 chữ (88 câu), đặt tên là "TÌ BÀ HÀNH".
元 和 十 年，予 左 遷 九 江 郡 司 馬。明 年 秋，送 客 湓 浦 口，聞 舟 中 夜 彈 琵 琶 者，聽 其 音，錚 錚 然 有 京 都 聲。問 其 人，本 長 安 倡 女，嘗 學 琵 琶 於 穆、曹 二 善 才，年 長 色 衰，委 身 為 賈 人 婦。遂 命 酒，使 快 彈 數 曲。曲 罷 憫 然，自 敍 少 小 時 歡 樂 事，今 漂 淪 憔 悴，轉 徙 於 江 湖 間。予 出 官 二 年，恬 然 自 安，感 斯 人 言，是 夕 始 覺 有 遷 謫 意。因 為 長 句，歌 以 贈 之，凡 六 百 一 十 六 言，命 曰《琵 琶 行》。
潯 陽 江 頭 夜 送 客， Tầm Dương giang đầu dạ tống khách,
楓 葉 荻 花 秋 瑟 瑟。 Phong diệp địch hoa thu sắt sắt.
主 人 下 馬 客 在 船， Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền,
舉 酒 欲 飲 無 管 絃。 Cử tửu dục ẩm vô quản huyền.
醉 不 成 歡 慘 將 別， Túy bất thành hoan thảm tương biệt,
別 時 茫 茫 江 浸 月。 Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt.
忽 聞 水 上 琵 琶 聲， Hốt văn thủy thượng tì bà thanh,
主 人 忘 歸 客 不 發。 Chủ nhân vong quy khách bất phát.
尋 聲 闇 問 彈 者 誰， Tầm thanh ám vấn đàn giả thùy?
琵 琶 聲 停 欲 語 遲。 Tì bà thanh đình dục ngữ trì.
移 船 相 近 邀 相 見， Di thuyền tương cận yêu tương kiến,
添 酒 回 燈 重 開 宴。 Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến.
千 呼 萬 喚 始 出 來， Thiên hô vạn hoán thỉ xuất lai,
猶 抱 琵 琶 半 遮 面。 Do bảo tì bà bán già diện.
轉 軸 撥 絃 三 兩 聲, Chuyển trục phất huyền tam lưỡng thanh,
未 成 曲 調 先 有 情。 Vị thành khúc điệu tiên hữu tình.
絃 絃 掩 抑 聲 聲 思， Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ,
似 訴 生 平 不 得 志。 Tự tố sanh bình bất đắc chí.
低 眉 信 手 續 續 彈， Đê my tín thủ tục tục đàn,
說 盡 心 中 無 限 事。 Thuyết tận tâm trung vô hạn sự.
輕 攏 慢 撚 抹 復 挑， Khinh lũng mạn nhiên mạt phục khiêu,
初 為 霓 裳 後 六 么。 Sơ vi Nghê Thường hậu Lục Yêu.
大 絃 嘈 嘈 如 急 雨， Đại huyền tào tào như cấp vũ,
小 絃 切 切 如 私 語。 Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ.
嘈 嘈 切 切 錯 雜 彈， Tào tào thiết thiết thố tạp đàn,
大 珠 小 珠 落 玉 盤。 Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn.
間 關 鶯 語 花 底 滑， Nhàn quan oanh ngữ hoa đễ hoạt,
幽 咽 泉 流 水 下 灘。 U yết kưu tuyền thủy há than.
水 泉 冷 澀 絃 凝 絕， Thủy huyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt,
凝 絕 不 通 聲 暫 歇。 Ngưng tuyệt bất thông thanh tạm yết
別 有 幽 愁 暗 恨 生， Biệt hữu u sầu ám hận sanh,
此 時 無 聲 勝 有 聲。 Thử thời vô thanh thắng hữu thanh.
銀 瓶 乍 破 水 漿 迸， Ngân bình sạ phá thuỷ tương binh,
鐵 騎 突 出 刀 槍 鳴。 Thiết kỵ đột xuất đao thương minh.
曲 終 收 撥 當 心 劃， Khúc chung thâu phất đương tâm hoạch,
四 絃 一 聲 如 裂 帛。 Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch.
東 船 西 舫 悄 無 言， Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn,
唯 見 江 心 秋 月 白。 Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch.
沉 吟 放 撥 插 絃 中， Trầm ngâm phóng bát tháp huyền trung,
整 頓 衣 裳 起 斂 容。 Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung.
自 言 本 是 京 城 女， Tự ngôn bổn thị kinh thành nữ,
家 在 蝦 蟆 陵 下 住。 Gia tại Hà Mô Lăng hạ trú.
十 三 學 得 琵 琶 成， Thập tam học đắc tì bà thành,
名 屬 教 坊 第 一 部。 Danh thuộc gío phường đệ nhât bộ.
曲 罷 曾 教 善 才 服， Khúc bãi thường giao thiện tài phục,
妝 成 每 被 秋 娘 妒。 Trang thành mỗi bị Thu Nương đố.
五 陵 年 少 爭 纏 頭， Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu,
一 曲 紅 綃 不 知 數。 Nhất khúc hồng tiêu bất tri số.
鈿 頭 銀 篦 擊 節 碎， Điền đầu ngân bề kích tiết toái,
血 色 羅 裙 翻 酒 污。 Huyết sắc la quần phiên tửu ô.
今 年 歡 笑 復 明 年， Kim niên hoan lạc phục minh niên,
秋 月 春 風 等 閒 度。 Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ.
弟 走 從 軍 阿 姨 死， Đệ tẩu tòng quân a di tử,
暮 去 朝 來 顏 色 故。 Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố.
門 前 冷 落 車 馬 稀， Môn tiền lãnh lạc xa mã hi,
老 大 嫁 作 商 人 婦。 Lão đại giá tác thương nhân phụ.
商 人 重 利 輕 別 離， Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly,
前 月 浮 梁 買 茶 去。 Tiền nguyệt Phù Lương mại trà khứ.
去 來 江 口 守 空 船， Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền,
繞 船 月 明 江 水 寒. Nhiễu thuyền minh nguyệt giang thủy hàn.
夜 深 忽 夢 少 年 事， Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự,
夢 啼 妝 淚 紅 闌 干。 Mộng đề trang lệ hồng lan can.
我 聞 琵 琶 已 歎 息， Ngã văn tì bà dĩ thán tức,
又 聞 此 語 重 唧 唧。 Hựu văn thử ngữ trùng tức tức.
同 是 天 涯 淪 落 人， Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân,
相 逢 何 必 曾 相 識。 Tương phùng hà tất tằng tương thức.
我 從 去 年 辭 帝 京， Ngã tòng khứ niên từ đế kinh,
謫 居 臥 病 潯 陽 城。 Trích cư ngọa bệnh Tầm Dương thành.
潯 陽 地 僻 無 音 樂， Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc,
終 歲 不 聞 絲 竹 聲。 Chung tuế bất văn ti trúc thanh.
住 近 湓 江 地 低 溼， Trú cận Bồn Giang địa đê thấp,
黃 蘆 苦 竹 繞 宅 生。 Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sanh.
其 間 旦 暮 聞 何 物， Kỳ gian đản mộ văn hà vật,
杜 鵑 啼 血 猿 哀 鳴。 Đỗ quyên đề huyết viên ai minh.
春 江 花 朝 秋 月 夜， Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ,
往 往 取 酒 還 獨 傾。 Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh.
豈 無 山 歌 與 村 笛， Khởi vô sơn ca dữ thôn địch ?
嘔 啞 嘲 哳 難 為 聽。 Ẩu á trào triết nan vi thính.
今 夜 聞 君 琵 琶 語， Kim dạ văn quân tì bà ngữ,
如 聽 仙 樂 耳 暫 明。 Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh.
莫 辭 更 坐 彈 一 曲， Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc,
為 君 翻 作《琵 琶 行》。Vị quân phiên tác "Tì Bà Hành".
感 我 此 言 良 久 立， Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập,
卻 坐 促 絃 絃 轉 急。 Khước tọa thúc huyền huyền chuyển cấp.
淒 淒 不 似 向 前 聲， Thê thê bất tự hướng tiền thanh,
滿 座 重 聞 皆 掩 泣。 Mãn tọa trùng văn giai yểm khấp.
座 中 泣 下 誰 最 多？ Tọa trung khấp hạ thùy tối đa ?
江 州 司 馬 青 衫 濕。 Giang Châu Tư Mã thanh sam thấp.
白 居 易 Bạch Cư Dị
* Nghĩa bài thơ :
TÌ BÀ HÀNH
1. Ta đến đầu sông Tầm Dương để đưa khách trong đêm Thu.
2. Lá cây phong và lau sậy bên sông xào xạc trong gió Thu hiu hắt.
3. Chủ nhân thì xuống ngựa còn khách thì đã ở trên thuyền.
4. Cùng cất chén rượu đưa tiễn lên để uống nhưng không có đàn sáo gì cả.
5. Say nhưng lòng chẳng vui nên buồn thảm mà ly biệt nhau.
6. Lúc ly biệt thì thấy mênh mông như dòng sông đang chìm đắm dưới ánh trăng.
7. Bỗng nghe được tiếng đàn tì bà vang lên trên mặt nước, khiến cho...
8. Chủ thì quên về, còn khách cũng quên xuất phát...
9. Tìm theo âm thanh thầm hỏi: Ai là người cho phát ra tiếng đàn nầy đây?
10. Tiếng tì bà chợt tắt như muốn nói lại thôi...
11. Di chuyển cho thuyền đến gần nhau và xin cho được gặp mặt.
12. Thắp lại đèn, lấy thêm rượu, mở lại tiệc...
13. Mời gọi mãi cả trăm ngàn lần mới thấy người ra, nhưng...
14. Vẫn còn ôm cây đàn tì bà che khuất đi nửa khuôn mặt một cách ngại ngần.
15. Vặn trục so dây dạo lên vài ba tiếng...
16. Chưa thành khúc điệu nào cả, nhưng đã chan chứa cảm tình.
17. Mỗi dây như mỗi ẩn ức, mỗi tiếng đàn như những tiếng lòng...
18. Như muốn bày tỏ cuộc sống bình sinh bất đắc chí...
19. Cúi mặt cúi mày hai tay liên tục đàn không ngớt, như...
20. Muốn nói hết bao điều muốn nói ở trong lòng.
21. Vuốt nhẹ nhấn chậm móc rồi khảy.
22. Mở đầu là điệu Nghê Thường, sau đó là khúc Lục Yêu.
23. Dây to rào rào như mưa đang đổ xuống rất gấp.
24. Dây nhỏ tỉ tê như những lời thỏ thẻ riêng tư.
25. Rào rạt ào ào lẫn trong tiếng tỉ tê thỏ thẻ trong tiếng đàn, như...
26. Những hạt châu lớn hạt châu nhỏ cùng lúc rơi xuống mâm ngọc.
27. Như tiếng chim oanh hót vang dưới hoa ngoài ải vắng,
28. Róc rách như tiếng suối reo đổ xuống từ đầu ghềnh ...
29. Nước suối lạnh căm căm làm cho tiếng huyền như ngưng đọng lại...
30. Ngưng đọng lại không thông nên tiếng đàn chợt tắt...
31. Như có nỗi ưu sầu gì đó, làm sanh ra nỗi hận ngút ngàn...
32. Trong lúc yên lặng nầy không có tiếng đàn lại hay hơn là có tiếng đàn.
33. Bỗng như bình thủy ngân vỡ ra nước bắn tung tóe...và như...
34. Tiếng vó ngựa sắt đột nhiên dồn dập trong tiếng đao kiếm rổn rảng...
35. Cuối khúc nhạc dùng các phiếm đàn gạt mạnh một đường qua tâm đàn...
36. Bốn dây đàn cùng lúc rít vang lên như xé lụa !...
37. Thuyền đậu hai bên Đông Tây đều im lặng như tờ...
38. Chỉ thấy ánh trăng sáng vằng vặc soi bóng giữa dòng sông.
39. Nàng trầm ngâm lặng lẽ gài lại các phiếm đàn trong dây.
40. Chỉnh trang lại áo xống và vuốt lại tóc tai một cách nghiêm chỉnh.
41. Rồi tự kể lại rằng: Mình vốn dĩ là gái ở kinh thành.
42. Nhà ở tại khu Lăng Hà Mô (nơi nổi tiếng ăn chơi) của đất Trường An.
43. Mười ba tuổi thì đã học xong xuôi thành thạo đàn tì bà rồi.
44. Được xếp vào nhóm hạng nhất của giáo phường âm nhạc.
45. Mỗi lần đàn xong một khúc thì thường được các bậc thầy tán thưởng.
46. Mỗi lần trang điểm xong thì các Thu Nương cũng phải đố kỵ.
47. Các chàng thiếu niên giàu có ở Ngũ Lăng tranh nhau mà tặng qùa cáp.
48. Chỉ một khúc đàn thôi thì đã có vô số gấm vóc nhung lụa.
49. Dùng trâm vàng lược bạc gõ nhịp đến gãy cả ra... và...
50. Màu quần là đỏ tươi như máu cũng bị ô nhiễm vì rượu bị đổ vải...
51. Năm nay cười đùa vui vẻ đến sang năm... đều...
52. cùng vui với gió Xuân, với trăng Thu một cách nhàn nhã với tháng ngày.
53. Rồi em trai phải đi tòng quân và bà dì lại mất...
54. Ngày qua tháng lại nhan sắc cũng tàn phai...
55. Trước cửa đã vắng vẻ lạnh lẽo vì xe ngựa đã thưa dần...
56. Khi già lớn thì theo làm vợ của một thương buôn.
57. Thương buôn thì luôn trọng cái lợi và xem nhẹ chuyện biệt ly.
58. Tháng trước đã đến vùng Phù Lương để mua bán trà rồi.
59. Ông ta đi rồi tôi chỉ còn biết thủ cái thuyền trống không nầy mà thôi.
60. Quanh thuyền là ánh trăng sáng lắp loáng và dòng nước sông lạnh lẽo.
61. Nửa đêm lại bỗng nằm mơ thấy chuyện của hồi niên thiếu.
62. Nức nở trong mơ đến nước mắt chảy đỏ cả phấn son.
63. Ta nghe tiếng tì bà đã thở dài não nuột rồi, lại...
64. Nghe những lời kể lể nầy lại càng trắc ẩn não nuột hơn.
65. Đều cùng là "người lưu lạc phương trời" với nhau...
66. Gặp nhau đây sao lại phải cần quen biết nhau trước chứ ?!
67. Từ năm ngoái đến nay, ta đã từ biệt kinh thành đế đô. Bị...
68. Trích biếm đi đày rồi lại bị nhuốm bệnh ở Tầm Dương thành nầy.
69. Tầm Dương là nơi hẻo lánh nên không có âm nhạc gì cả !
70. Suốt năm chẳng nghe được tiếng tơ tiếng trúc gì hết !
71. Lại ở gần sông Bồn Giang nên địa thế ẩm thấp.
72. Lau sậy và tre nứa lồ ồ mọc đầy cả chung quanh nhà. Nên...
73. Từ sáng đến chiều nghe được những gì trong ấy đây ?...
74. Tiếng chim Đỗ Quyên kêu đến mửa máu và tiếng vượn hú u buồn.
75. Trước những hoa xuân buổi sáng ở ven sông và những đêm trăng thu sáng.
76. Chỉ còn có nước lấy rượu ra nhấm nháp một mình mà thôi!
77. Chẳng lẻ không có hát hò và tiếng sáo của thôn quê hay sao?!
78. Chỉ là những giọng ngô nghê thôn dã khó mà nghe để cảm xúc.
79. Đêm nay, nghe được tiếng đàn tì bà như nói lên được tâm sự...
80. Ta như nghe được tiếng nhạc trên tiên cung làm cho sáng tai ra.
81. Thôi thì đừng từ chối, hãy đàn thêm một khúc nữa đi...
82. Ta sẽ vì nàng mà viết nên bài "TÌ BÀ HÀNH" nầy.
83. Cảm vì lời nói của ta, nàng đứng tần ngần giờ lâu, mới...
84. Ngồi xuống vặn đàn và đàn rất gấp...
85. Tiếng đàn cất lên thê lương não nuột không giống như lúc ban nảy...
86. Cả cử tọa ngồi nghe lại, ai cũng đều dấu che dòng lệ...
87. Trong số cử tọa đó, ai là người xúc động và khóc nhiều nhất?
88. Chính ngài Tư Mã đất Giang Châu làm ướt cả tà áo xanh!!!
* Diễn Nôm :
TÌ BÀ HÀNH
Tầm Dương tiễn khách đêm Thu,
Hắt hiu lao sậy tiếng Thu xạc xào.
Chủ xuống ngựa, khách thuyền vào,
Cất chén toan uống đâu nào trúc tơ !
Chẳng vui say, buồn ngẩn ngơ,
Chia tay biền biệt trăng mờ bến sông.
Tì bà vẳng tiếng nước trong,
Chủ quên trở bước khách không khởi hành.
Nào ai đàn giữa đêm thanh,
Tì bà dứt tiếng chưa đành lời than.
Dời thuyền cầu kiến người đàn,
Thắp đèn thêm rượu dọn bàn tiệc hoa.
Gọi mời khẩn khoản mới ra,
Tì bà che nửa mặt hoa ngại ngần.
So dây chuyển trục mấy lần,
Chưa thành khúc điệu lâng lâng hàm tình.
Mỗi dây mỗi tiếng lòng mình,
Như bày tỏ hết bình sinh dạn dày.
Nhíu mày tay dạo như bay,
Như bày tỏ hết lòng này biết bao...
Bấm vuốt móc khảy như sao,
Nghê Thường vừa dứt khúc vào Lục Yêu.
Dây to sầm sập mưa nhiều,
Dây nhỏ thủ thỉ tựa điều riêng tư.
Rào rào thỏ thẻ thực hư,
Như sâu chuổi đứt tuôn từ mâm son.
Tiếng oanh nhẹ hót đầu non,
Nghẹn ngào se sắt suối còn lạnh căm.
Lạnh căm dây tiếng biệt tăm.
Biệt tăm ngưng bặt tiếng cầm lặng yên.
Lặng yên như hận triền miên,
Đàm im bặt tiếng tuyệt nhiên lúc nầy.
Bỗng như bình vỡ nước vây,
Giáo gươm vó ngựa tứ vây vang vầy.
Cuối đàn tay vuốt bốn dây,
Tiếng như xé lụa dứt ngay bản đàn.
Đông Tây tĩnh lặng thuyền nan,
Lòng sông chỉ ánh trăng vàng lạnh căm.
Trầm ngâm thu vén đàn cầm,
Chỉnh trang y phục mày tằm thêm xanh.
Thưa rằng vốn gái kinh thành,
Hà Mô Lăng đó rành rành chẳng sai.
Mười ba đã học thành tài,
Tiếng tăm đệ nhất không ai sánh bằng.
Đàn xong thiện nghệ phục lăn,
Đẹp thay trang điểm sánh bằng Thu Nương.
Ngũ Lăng trai trẻ vấn vương,
Nghìn vàng một khúc lệ thường xá chi !
Trâm vàng gõ nhịp gãy đi,
Quần hồng hoen ố mỗi khi rượu tràn.
Năm qua năm tới lại càng...
Phong hoa tuyết nguyệt an nhàn thảnh thơi.
Em tòng quân, dì qua đời,
Tháng năm mòn mỏi hết thời xuân xanh.
Trước thềm xe ngựa vắng tanh,
Tàn phai nhan sắc lấy anh lái trà.
Thương buôn trọng lợi hay xa,
Phù Lương tháng trước buôn trà đến nay.
Một mình thuyền vắng không ai,
Trăng trong sông lạnh ai hoài một thân.
Đêm nằm lòng những bâng khuâng,
Mơ thời xưa cũ khôn ngăn lệ trào.
Ta nghe đàn đã xuyến xao,
Lại nghe lời kể càng nao tấc lòng.
Cũng người lưu lạc long đong,
Gặp nhau nào phải cầu mong được nào !
Đế kinh từ biệt năm nao,
Thân đày ngọa bệnh đường vào Tầm Dương.
Tầm Dương đất vắng thê lương,
Không tơ không trúc đời thường quanh năm.
Sông Bồn đất thấp lặng câm,
Sậy lao tre nứa bóng râm quanh nhà.
Sáng chiều trong ấy vang ra,
Đỗ quyên mửa máu vượn già hú vang.
Xuân hoa Thu nguyệt không màng,
Chuốc rượu nhấm nháp bàn hoàn riêng ta.
Sáo làng lẫn tiếng sơn ca,
Ngây ngô thô kệch khó mà nguôi ngoai.
Nghe nàng đàn khảy đêm nay,
Như nghe tiên nhạc giải bày lòng ta.
Đừng từ ngồi nán lại mà...
Vì nàng ta viết "Tì Bà Hành" đây!
Cảm lời ta, nàng đứng ngây...
Bèn ngồi nắn phím so dây dạo đàn.
Bốn dây như oán như than,
Cả thuyền ngơ ngẩn chứa chan lệ đầy.
Trong bàn ai khóc nhiều đây ?
Giang Châu Tư Mã, nước mắt đầy...áo xanh !
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Hẹn bài dịch tới :
TRƯỜNG HẬN CA
Bạch Cư Dị
杜 紹 德
Đỗ Chiêu Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét