Thành Ngữ Điển Tích 122 :
VƯỜN, VƯỢN, VƯƠNG, VƯỢT, VƯU.
VƯỜN HẠNH chữ Nho là HẠNH VIÊN 杏 園 nằm ở phía nam Đại Nhạn Tháp xứ Trường An, thuộc Thành phố Tây An tỉnh Thiểm Tây hiện nay. Vào đời Đường, đây là nơi dành riêng cho những người mới thi đậu Tiến sĩ dạo chơi và dự tiệc do nhà vua khoản đãi, như bài thơ thất ngôn tứ tuyệt "Hạnh Viên 杏 園" của Nguyên Chẩn 元 稹 đời Đường sau đây :
浩 浩 長 安 車 馬 塵， Hạo hạo Trường An xa mã trần,
狂 風 吹 送 每 年 春。 Cuồng phong xuy tống mỗi niên xuân.
門 前 本 是 虚 空 界， Môn tiền bổn thị hư không giới,
何 事 栽 花 误 世 人。 Hà sự tài hoa ngộ thế nhân.
Có nghĩa :
Ồn ào xe ngựa bụi Trường An,
Gió cuốn tiễn đưa mỗi độ xuân.
Trước cửa trống không đà vốn dĩ,
Sao trồng hoa để lở người trần.
Người thi đậu thì được cài hoa lên mũ mão để vào vườn dạo chơi và dự tiệc, còn người thi rớt thì đành chịu lỡ dỡ ngậm ngùi. Trong văn học cổ dùng từ VƯỜN HẠNH để chỉ thi đậu, thanh vân đắc chí. Như trong truyện thơ Nôm "Bần Nữ Thán" có câu:
Những mong VƯỜN HẠNH gặp tuần,
Gieo cầu đáng dịp, bắc cân đương vừa.
VƯỜN LÃNG chữ Nho là LÃNG UYỂN 閬 苑. Theo truyền thuyết thì đây là nơi ở của bà Tây Vương Mẫu trên đỉnh núi Côn Lôn. Trong văn học thường dùng để chỉ nơi ở của thần tiên hoặc vua chúa. Như trong bài thơ tứ tuyệt "Cửu Thành Cung 九 成 宫" của Lý Thương Ẩn 李 商 隱 đời Đường sau đây:
十 二 層 城 閬 苑 西， Thập nhị tằng thành LÃNG UYỂN tê,
平 時 避 暑 拂 虹 霓。 Bình thời tị thử phất hồng nghê.
雲 随 夏 后 雙 龍 尾， Vân tùy Hạ Hậu song long vĩ,
風 逐 周 王 八 駿 蹄。 Phong trục Châu Vương bát tuấn đề.
Có nghĩa :
LÃNG UYỂN thành cao thập nhị tê,
Ngày thường tránh nóng ngắm vầng nghê.
Mây theo Hạ Hậu song long ruổi,
Gió cuốn Châu Vương tám ngựa về !
Trong "Truyện Hoa Tiên" của Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Thiện có câu:
Bỗng dưng vương lấy tơ tình,
Này đồ VƯỜN LÃNG hay tranh non Bồng ?
HẠNH VIÊN 杏園 LÃNG UYỂN 閬苑
VƯỢN SỞ là con vượn của nước Sở
* Theo〈Hịch Lương Văn 檄 梁 文〉cua Đỗ Bậc 杜 弼 đời Bắc Tề ghi chép:「Sở quốc vong viên, họa diên lâm mộc; Thành môn thất hỏa, ương cập trì ngư 楚 國 亡 猿，禍 延 林 木；城 門 失 火，殃 及 池 魚。」Có nghĩa: "Nước Sở mất vượn, Tai họa đến rừng cây gần đó; Cửa thành bị cháy, Tai ương đến cá ở trong ao cạnh thành" Tại sao ?! Vì vượn sống trong rừng cây, nên mất vượn thì nghi là vượn đã trốn vào rừng cây, bèn ra lệnh đốn hết rừng cây để tìm vượn. Còn cửa thành bị cháy thì phải lấy nước ở các ao gần đó để chửa cháy, nước bị lấy hết thì cá trong ao sẽ... chết. Rừng cây bị đốn vì mất vượn; Cá bị chết vì hết nước do cửa thành bị cháy... đều là những tai họa mà trước đó không ai lường trước được cả! Trong văn học gọi là bị "Họa Lây". Giới bình dân thì gọi là bị "họa lan can", bị "văng miểng"...
Trong truyện thơ Nôm "Quan Âm Thị Kính" của ta có câu:
Chỉn e VƯỢN SỞ lạc chừng,
Hận lòng đến cả cây rừng chưa minh.
VƯƠNG DUY 王 維（701－761）tự là Ma Cật, hiệu là Ma Cật Cư Sĩ, vốn người đất Kỳ Huyện Sơn Tây, sau cha ông thuyên về Bồ Châu (nay là thành phố Vĩnh Tế). Ông cùng với Mạnh Hạo Nhiên hình thành thi phái "Điền Viên Sơn Thủy". Người đời hợp xưng là VƯƠNG MẠNH 王 孟. Ông còn là ông Tổ của Họa Phái Sơn Thủy Nam Tông chuyên vẽ tranh thủy mặc, được ca ngợi là trong thơ có họa, trong họa có thơ. Ông là nhà thơ, nhà hội họa đời Thịnh Đường, được người đời sau xưng tụng là THI PHẬT, còn lưu lại trên 400 bài thơ đủ loại.
Đào Duy Từ trong bài thơ "TƯ Dung Vãn" đã nhắc đến Thi Phật Vương Duy với hai câu thơ sau:
Bút VƯƠNG DUY khéo vẽ đồ,
Mây xuân dường gấm, nước thu tợ ngần.
Vương Duy Đào Duy Từ
VƯƠNG TÔN 王 孫 là từ nói gọn lại của VƯƠNG TÔN CÔNG TỬ là thành ngữ trong《Chiến Quốc Sách. Sở Sách tứ 戰 過 策· 楚 策 四》dùng để chỉ con em của các nhà giàu sang quyền quý vương hầu. Trong bài từ "Chiêu Ẩn Sĩ" của Hoài Nam Tiểu Sơn thời Lưỡng Hán 两 汉 淮 南 小 山《招 隐 士》có câu:
王 孫 游 兮 不 歸， VƯƠNG TÔN du hề bất quy,
春 草 生 兮 萋 萋. Xuân thảo sinh hề thê thê.
Có nghĩa :
VƯƠNG TÔN du ngoạn quên về,
Cỏ xuân mơn mởn tư bề xanh xanh !
Nên VƯƠNG TÔN thường dùng để chỉ các chàng trai con nhà giàu, thích ăn chơi trác táng, ngao du đây đó. Trong "Chinh Phụ Ngâm Khúc" của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm diễn Nôm có câu:
Thiếp chẳng tưởng ra người chinh phụ,
Chàng há từng học lũ VƯƠNG TÔN.
Cớ sao cách trở nước non,
Khiến người thôi sớm thì hôm những sầu ?
VƯƠNG TÔN du hề bất quy...
VƯỢT GIAO là con giao long vượt lên trên, đây là từ có gốc từ ĐẰNG GIAO KHỞI PHƯỢNG 騰 蛟 起 鳳, thành ngữ có xuất xứ từ bài Đằng Vương Các Tự 滕 王 閣 序 nổi tiếng của Vương Bột 王 勃, người đứng đầu trong Sơ Đường Tứ Kiệt, với câu sau đây:
騰 蛟 起 鳳， Đằng Giao Khởi Phượng,
孟 學 士 之 詞 宗。 Mạnh học sĩ chi từ tông.
Có nghĩa :
Phượng múa Rồng bay, là...
Tông từ của Mạnh học sĩ.
Nên...
ĐẰNG GIAO KHỞI PHƯỢNG là con giao long bay lên và con phượng hoàng vỗ cánh, thường dùng để chỉ những người tài hoa xuất chúng, vượt trội hơn những người khác. Trong "Hoa Tiên Truyện" của Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Thiện có câu:
Dạy rằng mây gió gặp kỳ,
VƯỢT GIAO này hội nam nhi vẫy vùng.
VƯU VẬT 尤 物 là Vật lạ, người lạ hay ưu việt hơn những người, vật khác. Dùng rộng ra để chỉ đồ vật quý hiếm hay người đẹp đặc biệt hiếm thấy trên đời. Theo 《Tả Truyện. Chiêu Công nhị thập bát niên 左 傳．昭 公 二 十 八 年》có câu: "Phù hữu VƯU VẬT, túc dĩ di nhân 夫 有 尤 物，足 以 移 人". có nghĩa: "Phàm hễ có con gái đẹp là dễ làm dời đổi lòng người". Trong bài từ "Thiếu Niên Du" của Liễu Vĩnh, người chuyên viết ca từ cho các kỹ nữ ở đời Tống 宋．柳 永〈少 年 遊〉có các câu:
世 間 尤 物 意 中 人。 Thế gian VƯU VẬT ý trung nhân,
輕 細 好 腰 身。 Khinh tế hảo yêu thân.
香 幃 睡 起， Hương vi thụy khởi,
發 妝 酒 釃， Phát trang tửu sỉ,
紅 臉 杏 花 春。 Hồng kiểm hạnh hoa xuân !
Có nghĩa :
Trên đời VƯU VẬT ý trung nhân,
Eo thon nhẹ lướt thân,
Màn hương thức giấc,
Điểm trang nhắp rượu,
Má hồng tựa hoa xuân !
Lục bát :
VƯU VẬT là ý trung nhân,
Eo thon mình nhỏ lướt thân nhẹ nhàng.
Phòng hương tỉnh giấc mơ màng,
Điểm trang nhắp chén rượu vàng ban mai.
Má hồng như tỉnh như say !
Trong văn học cổ VƯU VẬT thường được dùng để tả những người đẹp tuyệt trần. Như trong "Truyện Tây Sương" có câu:
Biết đâu là nợ là duyên,
Trời sanh VƯU VẬT chi miền nhân gian ?!
Còn trong "Cung Oán Ngâm Khúc" của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều thì viết về nàng cung phi như sau:
Vẻ VƯU VẬT trăm chiều chải chuốt,
Lòng quân vương chi chút trên tay.
Má hồng không thuốc mà say,
Nước kia muốn đổ, thành này muốn long!
Hẹn bài viết tới !
Thành Ngữ Điển Tích 123 :
XA, XÀ, XÃ, XẠ, XE.
杜 紹 德
Đỗ Chiêu Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét