TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN 35 (chung)
為 官 須 作 相 ， 及 第 必 爭 先 。
Vi quan tu tác tướng, Cập đệ tất tranh tiên.
CHÚ THÍCH :
TƯỚNG 相 : Tướng nầy là Thừa Tướng, Tể Tướng. Chức Tướng lớn nhất trong quan trường ngày xưa, tương đương với chức Thủ Tướng của ngày nay.
CẬP ĐỆ : là Được xếp hạng, có nghĩa là Thi Đậu. Đậu Tiến sĩ gọi là Tiến Sĩ Cập Đệ , Đậu Trạng Nguyên gọi là Trạng Nguyên Cập Đệ.
NGHĨA CÂU :
Làm quan, thì phải rán làm đến chức Thừa Tướng, Thủ Tướng. Thi đậu thì phải rán đậu hạng cho cao, phải giành cho tên mình được đứng trước.
Đây là cái tiêu chuẩn lýtưởng để mọi người phấn đấu vươn tới, đòi hỏi có hơi cao, nhưng đó chính là cái mơ ước ấp ủ trong lòng của mọi người mà ít ai dám nói ra mà thôi!
苗 從 地 發 ， 樹 向 枝 分 。
Miêu tòng địa phát, Thọ hướng chi phân.
CHÚ THÍCH :
MIÊU : là Mạ, là Cây Con mới mọc, là Mầm non.
THỌ : là Cây . CHI : là Cành.
NGHĨA CÂU :
Tất cả những cây con, mầm non đều từ dưới lòng đất mọc lên, tức là đều giống nhau về xuất xứ. Khi lớn lên thành cây thì cành nhánh lại phân chia khác nhau, thành những loại cây khác nhau.
Câu nầy làm ta nhớ đến câu đầu tiên của Tam Tự Kinh là: "Nhân Chi Sơ, Tánh Bổn Thiện, Tánh Tương Cận, Tập Tương Viễn". Con người khi mới sanh ra thì bản tánh lương thiện giống như nhau, gần gũi như nhau, nhưng do tập quán của từng cuộc sống khác nhau, nên tánh tình mới thay đổi khác nhau mà thôi.
父 子 和 而 家 不 退 ， 兄 弟 和 而 家 不 分 。
Phụ tử hòa nhi gia bất thối, Huynh đệ hòa nhi gia bất phân.
NGHĨA CÂU :
Cha con mà hòa thuận thì gia đạo không thụt lùi, anh em mà hòa thuận thì gia đạo không bị phân ly.
"Gia hòa thì vạn sự hanh" Gia đình hòa thuận thì muôn việc đều suôn sẻ hanh thông, gia đạo mới đi lên được. Ông bà ta cũng thường dạy là:
"Nhất thất thái hòa chơn phú quí"
Một nhà vui vẻ hòa thuận thì đó mới chính là cái Phú Quí thực sự.
官 有 正 條 ， 民 有 私 約 。
Quan hữu chính điều, Dân hữu tư ước.
NGHĨA CÂU :
Quan thì có những điều khoản quy định chính quy, còn dân thì cũng có những ước hẹn giao kèo riêng tư với nhau.
Quan thì có luật của Vua, còn dân thì cũng có lệ của làng. Lắm chỗ lắm nơi "Luật vua còn thua lệ làng" mà!
閑 時 不 燒 香 ， 急 時 抱 佛 腳 。
Nhàn thời bất thiêu hương, Cấp thời bão phật cước.
CHÚ THÍCH :
NHÀN : Ở đây có nghĩa là Rảnh Rổi.
THIÊU HƯƠNG : là Thắp hương, là Đốt nhang.
CẤP THỜI : là Lúc Cấp bách, khi gấp rút.
BÃO : là Ôm, là Ấp. HOÀI BÃO : là những điều mà ta ôm ấp trong lòng.
NGHĨA CÂU :
Lúc rảnh rổi thì không chịu đốt nhang, đến khi gấp rút thì mới ôm chân ông Phật. (Ông Phật ơi, Ông cứu tôi với!)
Ngày thường thì tỏ ra lơ là bất cần, không chịu vun bồi tình cảm, đến khi gấp rút cần đến thì mới xuống nước cầu cạnh van xin!
幸 生 太 平 無 事 日 ， 恐 逢 年 老 不 多 時 。
Hạnh sanh thái bình vô sự nhật, Khủng phùng niên lão bất đa thì.
NGHĨA CÂU :
May mắn được sanh ra trong thời buổi thái bình vô sự, chỉnh e tuổi tác đã già rồi, thời gian không còn bao nhiêu nữa. (để hưởng phước mà thôi!)
Cảm khái cho tuổi già đến nhanh, ngày tháng sống yên lành vui vẻ không còn bao nhiêu nữa! Thời gian không chờ đợi và không "tha thứ" cho ai cả!!!
國 亂 思 良 將 ， 家 貧 思 賢 妻 。
Quốc loạn tư lương tướng, Gia bần tư hiền thê.
CHÚ THÍCH :
LƯƠNG TƯỚNG : 將 TƯỚNG nầy là Tướng Quân. Lương Tướng là Tướng đánh giặc giỏi. Ta có Thành ngữ chỉ các bề tôi giỏi để giúp vua là: Hiền Thần Lương Tướng.
HIỀN THÊ: Như ta đã biết Hiền Thê không những chỉ VỢ HIỀN, mà còn dùng để chỉ VỢ GIỎI nữa. Ta cũng có Thành ngữ chỉ Mẹ Hiền Vợ Giỏi là: Hiền Thê Lương Mẫu.
NGHĨA CÂU :
Đất nước loạn lạc chiến tranh thì mới nhớ đến những người tướng đánh giặc giỏi đã mất đi. Gia đình sa sút nghèo khó thì mới nhớ đến bà vợ nhà đãm đang. (Có thể đã không còn nữa!)
Cái gì mất đi rồi mới trở nên quí giá, và "Cái Gì" khi cần đến thì mới thấy trân quí. Lòng con người ta hay bạc bẽo là thế!
池 塘 積 水 須 防 旱 ， 田 地 勤 耕 足 養 家 。
Trì đường tích thủy tu phòng hạn, Điền địa cần canh túc dưỡng gia.
CHÚ THÍCH :
TRÌ ĐƯỜNG : Chỉ Ao Đầm ở phía sau nhà.
TÍCH : Chứa, Đựng, Để Dành.
CẦN CANH : Siêng năng cày xới.
NGHĨA CÂU :
Đầm ao ở phía sau nhà nên luôn chứa nước để phòng khi hạn hán. Ruộng đất có siêng năng cày xới thì cũng đủ nuôi sống gia đình.
Sống siêng năng cần mẫn, có kế hoạch, có dự phòng... thì sẽ có cuộc sống yên ổn bình thường!
根 深 不 怕 風 搖 動 ， 樹 正 無 愁 月 影 斜 。
Căn thâm bất phạ phong dao động, Thọ chánh vô sầu nguyệt ảnh tà.
NGHĨA CÂU :
Rể ăn sâu nên không sợ gió lay động, Cây ngay thẳng nên không buồn vì ánh trăng chiếu nghiêng nghiêng.
Cây càng cao thì rể càng sâu, hiên ngang đứng thẳng, sừng sửng giữa trời, bất chấp nắng mưa sương tuyết, gió cuốn trăng soi . Như con người có lập trường vững chai, sống hiên ngang theo chí hướng của mình, bất chấp tất cả thị phi phải trái chung quanh....
奉 勸 君 子 ， 各 宜 守 己 。
Phụng khuyến quân tử, Các nghi thủ kỉ.
只 此 程 式 ， 萬 無 一 失 。
Chỉ thử trình thức, Vạn vô nhất thất.
NGHĨA CÂU :
Dâng lên những lời khuyên nầy cho người quân tử, mọi người nên tự giữ lấy thân phận của mình.
Đây chỉ là những lời nói theo khuôn phép mà thôi, nếu biết sử dụng một cách linh động thì sẽ Vạn Vô Nhất Thất: Muôn điều không sai một!
HẾT TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN .
Dịch xong ngày 05 tháng 01 năm 2014 nhằm mùng 05 tháng Chạp năm QUÝ TỴ.
LỜI CUỐI :
Dịch xong Tăng Quảng Hiền Văn như là hoàn thành tâm nguyện của một người con đối với ông cha vừa quá cố.
Nhớ khi xưa, lúc mới bắt đầu đi học tiếng Hoa, mới bắt đầu bặp bẹ đọc chữ Nho, thì đã nghe văng vẳng bên tai lời khuyên của cha là: "Đọc thơ tu dung ý, nhất tự trị thiên kim". Mỗi lần rủ bạn mới về nhà chơi, sau khi nhận xét, thì lại nghe lời răn: "Kết giao tu thắng kỷ, tự ngã bất như vô"... Từ đó, Tăng Quảng Hiền Văn được dùng như lời giáo huấn, răn đe... được lặp đi lặp lại hằng ngày...
Hôm nào tỏ ra biếng nhác, nhờ cậy em út làm việc nầy việc nọ, khi lên bàn ăn, tôi sẽ bị cảnh cáo ngay: "Sử khẩu bất như tự tẩu, cầu nhơn bất như cầu kỷ!" Thanh niên mới ra đời, hay nhẹ dạ dễ tin người, mỗi lần vấp ngã, thì lại được nhắc nhở: "Mạc tín trực trung trực, tu phòng nhân bất nhân". Trong xử thế thì thường nghe: "Tại gia bất hội nghinh tân khách, xuất ngoại phương tri thiểu chủ nhân", "Lai thuyết thị phi giả, tiện thị thị phi nhân", và "Cầu nhân tu cầu anh hùng hán, tế nhân tu tế cấp thời vô"... Ở đời thì: "Nhất hào chi ác khuyến nhân mạc tác, nhất hào chi thiện dữ nhân phương tiện", và luôn luôn phải nhớ là: "Trách nhân chi tâm trách kỷ, thứ kỷ chi tâm thứ nhân"... Những lời giáo huấn trong Tăng Quảng Hiền Văn cứ vang vang mãi bên tai cho đến hiện nay!
Mặc dù cha đã không còn nữa, nhưng con vẫn luôn ghi nhớ những lời dạy bảo, khuyên răn trên, và bản dịch Tăng Quảng Hiền Văn nầy như là một nén hương lòng của con dâng lên để tưởng nhớ đến những lời giáo huấn đã và sẽ theo con suốt cả cuộc đời nầy!
Đỗ Chiêu Đức
Bàn TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN được bày bán ở Chợ Lớn Việt Nam khi xưa
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét