Đại Việt Sử Thi Q. XVI (Hồ Đắc Duy): Nhà Hậu Lê và Chúa Trịnh- Nguyễn

    Đại Việt Sử Thi Q. XVI (Hồ Đắc Duy)
             Nhà Hậu Lê Trung Hưng 
                                                                Và
                    Chúa Trịnh - Nguyễn

****

TRỊNH CƯƠNG (1709- 1729)

Năm Kỷ Sửu (1709) theo vâng lệnh chúa 
Lấy Trịnh Cương, chắt của Khang Vương 
Lên ngôi nối dõi tông đường 
Nắm quyền phủ chúa đảm đương việc triều 

Phép thuế theo Tô Dung Điện Học 
Luật thuế này Trung uốc đem sang 
Ngõ hầu hạn chế thuế quan 
Hiện không thích hợp mà đang được dùng 

Ở Đàng Trong chúa sai đo đạc (1711)  
Diện tích vùng bãi cát Trường Sa 
Đồng Hồ Bố Chính đặt ra 
Dùng đo viễn độ khoảng xa lộ trình 

Xuống lệnh truyền quan viên nội phủ (1711)  
Phải du hành đến đó mà xem 
Đắp đường tu sửa lẫm kinh 
Ngăn ngừa lụt lội dân sinh thế nào 

Ba năm sau, tháng hai Giáp Ngọ (1714)  
Vua Nặc Yên xứ nọ Đàng Trong 
Xin quân cứu viện vì không 
Đủ phương chống trả rất mong cứu nàn 

Thợ khắc làng Liễu Chàng dâng sách 
Dâng cho chúa kiệt tác bấy giờ 
Một của Tuệ Tỉnh thiền sư 
Viết về y lý dùng cho các thầy 

Ông là người Nghĩa Lưu Dạ Cẩm 
Được nhà sư ở Cẩm Sơn nuôi 
Thi Đình, Hoàng Giáp đổ ngay 
Về sau đi sứ bị người giữ luôn 

Chúa Trịnh Cương thu hồi ván sách (1718)  
Sợ kẻ thù reo rắc nội dung 
Chống người phủ chúa và cùng 
Tham quan ô lại bên trong chính quyền 

Chúa lại truyền chuyển ba phiên cố 
Rút hết quyền sáu bộ bên cung 
Để vua hư vị ngồi không 
Quyền thì phủ chúa gom chung hết rồi 

Đổi niên hiệu là đời Thái Bảo (1720)  
Đánh thuế đồng, thuế muối, bán buôn 
Công ty Đông Ấn tạm ngưng 
Triệu hồi toàn bộ khỏi vùng Nghệ An 

Chúa Trịnh Cương đề ra nguyên tắc 
Thì chi thu đảo ngược kịp thời 
Định ra lễ phục hẳn hoi 
Hủy ngay điều luật chặt tay bấy giờ (1721)  

Chiếu truyền cho kiểm tra dân số (1723)  
Những di dân các hộ ven sông 
Ba năm kiểm lại cho xong 
Quỹ riêng trường học ruộng công để dành 

Truyền nộp nhanh bản đồ thủy lợi (1725)  
Của mỗi vùng để đợi chỉnh tu 
Khơi thông, dẫn thủy, đào hồ 
Vét sông tắt nghẽn, đắp bờ lên cao 

Để chặn đứng cường hào ác bá 
Vạch trần ra bè lũ tham ô 
Vua cho yết bảng bây giờ 
Ơ nơi công cộng để cho dân bàn
***

LÊ DUY PHƯỜNG HOÀNG ĐẾ (1729- 1732)

Phủ chúa Trịnh muốn thay ngôi đế 
Bảo quần thần bàn ép Dụ Tông 
Nhường ngôi lui ở trong cung 
Duy Phường lên thế để cùng Trịnh Cương 

Ơ miền Nam Nguyễn Vương mở rộng (1697)  
Bình Thuận miền đất trống phía Tây 
Phan Rang, Phan Rí thu ngay 
Lại thêm Đông Phố lựa ngày phân ra 

Phủ Gia Định: Hòa Đa, An Phúc 
Xứ Đồng Nai đóng cột chia vùng 
Tân Bình lấy xứ Sài Gòn 
Dựng dinh Phiên Trấn coi chung vùng này 

Năm Ất Tỵ (1725) chẳng may tạ thế 
Nguyễn Phúc Chu được kể lắm con 
Cháu chắt nội ngoại đích tôn 
Con hơn trăm rưởi, vợ hơn chục bà
***

NGUYỄN PHÚC CHÚ (1725-1738)

Nguyễn phúc Chú con bà vợ cả 
Lên ngôi vương lúc đã ba mươi 
Đặt ra quan hệ nước ngoài 
Tổ chức thi cử nhân tài lựa ra 

Đặt ra khoa dành cho môn toán 
Ở Đàng Ngoài có khoảng trăm ba 
Lại cho thi tuyển chuyên khoa 
Chọn người giỏi võ lập ra môn này 

Cấm ngoại quốc đào khai kim loại 
Khu mỏ đồng khai thác của ta 
Báo cho vua nước Trung Hoa 
Phải đem trả lại muốn mà kết thân.

***

TRỊNH GIANG (1729- 1740)

Năm Kỷ Dậu (1729) Trịnh Cương tạ thế 
Lấy Trịnh Giang lên kế ngôi vương 
Một người tư cách tầm thường 
Khó lòng trị nước cầm cương giữ gìn.

***

LÊ THUẦN TÔNG HOÀNG ĐẾ (1732- 1735)

Khi Trịnh Giang cầm quyền phủ chúa 
Đưa Duy Tường lên kế ngôi vua 
Thuần Tông đế hiệu bấy giờ 
Long Đức niên kỷ kể từ hôm nay 

Trịnh Giang người ưa điều quái dị 
Lại là người rất dễ gièm pha 
Tính tình nhiễm thói ba hoa 
Áo quần diêm dúa xa hoa vào mình 

Cũng viết câu, phê bình văn sách 
Cũng xây chùa, cung thất xa hoa 
Ăn chơi nhiều thói trăng hoa 
Cưởng dâm cung nữ của cha chẳng chừa.

***

LÊ Ý TÔNG HOÀNG ĐẾ (1753- 1740)

Thế ngai vua, đưa ngay Duy Thận 
Giữ ngôi cao cán đáng việc triều 
Ý Tông vâng lệnh nghe theo 
Là con cháu ngoại được yêu bấy giờ 

Thù, giết vua, làm điều quái đản 
Sét đánh cho, sau loạn tâm thần 
Triều đình quyết định năm Thân (1740)  
Trịnh Doanh được chọn thế chân cầm quyền 

Ở đàng ngoài nhiều miền thay đổi 
Tân Mĩ vùng Đông Phố đất ta 
Từ Châu Định Viễn lập ra (1732)  
Long Hồ Dinh trấn hiện là Cửu Long 

Ở Đàng Trong quốc vương Chân Lạp 
Cất quân vào đàn áp Hòa Đa 
Vĩnh Phúc chúa phái đem ra 
Quân binh đánh chúng, đuổi xa khỏi thành 

Ở Đàng Ngoài tiến hành soạn quyển 
Sách "Quốc triều hội điển" vừa xong (1731)  
Tức Uông tạo sĩ bách cung 
Làm pho binh pháp để dùng trong quân 

Sai nha quan tìm mua sách cũ (1731)  
Sửa lại kho Tích Cổ Tàng Thơ 
Ngũ Kinh in mới dâng vua 
Tứ Thư Chư Sử dạy cho học trò (1734)  

Lại y theo đồng hồ ngoại quốc (1733)  
Nguyễn Văn Tư bắt chước làm ra 
Tự cung trong nước để mà 
Đặt nơi dinh trấn dân ta coi giờ 

Chúa Nguyễn cho con trai Mạc Cửu (1736)  
Làm Đô Đốc trấn giữ Hà Tiên 
Một tay nổi tiếng chiêu hiền 
Lập Chiêu Anh Các giao duyên tao đàn 

Trịnh Giang bệnh: tâm thần phân liệt 
Làm dân lành bao xiết khổ đau 
Nhiều nơi lắm kẻ cầm đầu 
Dấy lên nổi loạn chia nhau cát quyền

(Còn tiếp)