Đại Việt Sử Thi Q. XVII (Hồ Đắc Duy)
Nhà Hậu Lê Trung Hưng
Chúa Trịnh - Nguyễn ( t t )
*****
Nhà Tây Sơn
Trước bối cảnh thê lương đổ nát
Đất Tây Sơn Nguyễn Nhạc hưng binh
Nêu cao danh nghĩa của mình
Loạn thần phải diệt, dành quyền về dân
Vào tháng tám nghĩa quân chiếm cứ (1773)
Ở Quy Nhơn, tuần phủ Đắc Tuyên
Vội vàng tháo chạy xuống thuyền
Dong buồm trốn thẳng ra miền Hóa Châu
Binh Tây Sơn thọc sâu vào chiếm (1773)
Đánh mạnh vào cứ điểm Bình Khang
Rồi cho áp sát phía Nam
Lấy vùng Bình Thuận như tằm ăn dâu
Quân chúa Nguyễn hai đầu bị ép (1774)
Bị cắt đường khó tiếp tế nhau
Lại thêm lính tráng ốm đau
Phúc Thuần ra lệnh rút vào Trấn Biên (1775)
Thấy Đàng Trong khắp miền nội chiến
Chúa Trịnh Sâm hạ lệnh động binh (1774)
Hành quân Chúa tự thân chinh
Giương cờ Nam tiến nắm quyền chỉ huy
Hoàng Ngũ Phúc sai đi tiền trạm
Vượt sông Gianh vây hãm Phú Xuân
Vợ con gia quyến Phúc Thuần
Dắt dìu bồng bế tránh quân Đàng Ngoài
Thành Phú Xuân lọt tay Chúa Trịnh
Nguyễn Phúc Thuần chạy lánh vào Nam
Để con trấn ở Quảng Nam
Bị Tây Sơn đuổi bắt làm con tin
Phe Tây Sơn dưới quyền Nguyễn Nhạc (1775)
Cùng Lập Đình ngầm ước với nhau
Cẩm Sơn buộc Trịnh đối đầu
Giao tranh mấy trận tiến vào Phú Xuân
Đổi sách lược với quân Lê -Trịnh
Tạm nghị hòa để tránh giao tranh
Tây Sơn đoán trước tình hình
Đương đầu Trịnh –Nguyễn khó giành phần hơn (1775)
Bị cắt đường khó tiếp tế nhau
Lại thêm lính tráng ốm đau
Phúc Thuần ra lệnh rút vào Trấn Biên (1775)
Thấy Đàng Trong khắp miền nội chiến
Chúa Trịnh Sâm hạ lệnh động binh (1774)
Hành quân Chúa tự thân chinh
Giương cờ Nam tiến nắm quyền chỉ huy
Hoàng Ngũ Phúc sai đi tiền trạm
Vượt sông Gianh vây hãm Phú Xuân
Vợ con gia quyến Phúc Thuần
Dắt dìu bồng bế tránh quân Đàng Ngoài
Thành Phú Xuân lọt tay Chúa Trịnh
Nguyễn Phúc Thuần chạy lánh vào Nam
Để con trấn ở Quảng Nam
Bị Tây Sơn đuổi bắt làm con tin
Phe Tây Sơn dưới quyền Nguyễn Nhạc (1775)
Cùng Lập Đình ngầm ước với nhau
Cẩm Sơn buộc Trịnh đối đầu
Giao tranh mấy trận tiến vào Phú Xuân
Đổi sách lược với quân Lê -Trịnh
Tạm nghị hòa để tránh giao tranh
Tây Sơn đoán trước tình hình
Đương đầu Trịnh –Nguyễn khó giành phần hơn (1775)
Trịnh phong Nhạc: Tây Sơn Hiệu Trưởng
Trấn giữ vùng đất Quảng trở vô
Lữ-Huệ, Nhạc lại giao cho (1775)
Coi quân giữ đất kể từ Phú Yên
Nguyễn Khoa Kiên bị Huệ bắt sống
Sự kiện này rúng động ba quân
Đại binh chúa Nguyễn lần lần
Nếm mùi thất bại rút dần vào Nam
Ở Quảng Nam xẩy ra dịch bệnh (1775)
Phía Trịnh quân binh lính chết nhiều
Ngũ Phúc không dám đánh liều
Rút lui ra khỏi chân đèo Hải Vân
Tôn Thất Xuân mộ quân chiếm lại (1775)
Vùng đất mà Trịnh phải buông tay
Quân Xuân giữ được mấy ngày
Bị binh Nguyễn Nhạc đuổi ngay khỏi thành
Năm Bính thân (1776) Tây Sơn thừa thắng
Chiếm Long Hồ, đánh thẳng Trấn Biên
Lấy Sài Gòn, rồi lại đem
Quân vào Gia Định trăm thuyền trịch thu
Quân Tây Sơn dưới cờ Nguyễn Lữ
Vỗ yên dân, cắt cử nha quan
Thu gom khí giới kho tàng
Kiểm kê tài sản sai mang đem về
Trấn giữ vùng đất Quảng trở vô
Lữ-Huệ, Nhạc lại giao cho (1775)
Coi quân giữ đất kể từ Phú Yên
Nguyễn Khoa Kiên bị Huệ bắt sống
Sự kiện này rúng động ba quân
Đại binh chúa Nguyễn lần lần
Nếm mùi thất bại rút dần vào Nam
Ở Quảng Nam xẩy ra dịch bệnh (1775)
Phía Trịnh quân binh lính chết nhiều
Ngũ Phúc không dám đánh liều
Rút lui ra khỏi chân đèo Hải Vân
Tôn Thất Xuân mộ quân chiếm lại (1775)
Vùng đất mà Trịnh phải buông tay
Quân Xuân giữ được mấy ngày
Bị binh Nguyễn Nhạc đuổi ngay khỏi thành
Năm Bính thân (1776) Tây Sơn thừa thắng
Chiếm Long Hồ, đánh thẳng Trấn Biên
Lấy Sài Gòn, rồi lại đem
Quân vào Gia Định trăm thuyền trịch thu
Quân Tây Sơn dưới cờ Nguyễn Lữ
Vỗ yên dân, cắt cử nha quan
Thu gom khí giới kho tàng
Kiểm kê tài sản sai mang đem về
Triều đình Lê-Trịnh dần suy yếu
Gặp thiên tai lại thiếu tài nguyên
Mặc cho Nguyễn Nhạc lấn quyền
Tóm thâu lãnh thổ nguyên miền Đàng Trong
Gặp thiên tai lại thiếu tài nguyên
Mặc cho Nguyễn Nhạc lấn quyền
Tóm thâu lãnh thổ nguyên miền Đàng Trong
Năm Đinh Dậu (1777) chiếm xong Gia Định
Nguyễn Huệ liền tiến đánh Vĩnh Long
Long Xuyên cứ điểm cuối cùng
Của quân chúa Nguyễn lọt vòng bao vây
Nguyễn Phúc Dương tới nơi Ba Vược
Bị Nguyễn Huệ bắt được giết đi
Đàng Trong đến lúc suy vi
Phúc Thuần biết được khó bề thoát thân
Nguyễn Phúc Ánh đem quân trốn thoát
Từ Thổ Châu vào đất An Giang
Hội quân sửa soạn binh lương
Long Hồ tái chiếm, Lật Giang đợi thời
Nguyễn Huệ liền tiến đánh Vĩnh Long
Long Xuyên cứ điểm cuối cùng
Của quân chúa Nguyễn lọt vòng bao vây
Nguyễn Phúc Dương tới nơi Ba Vược
Bị Nguyễn Huệ bắt được giết đi
Đàng Trong đến lúc suy vi
Phúc Thuần biết được khó bề thoát thân
Nguyễn Phúc Ánh đem quân trốn thoát
Từ Thổ Châu vào đất An Giang
Hội quân sửa soạn binh lương
Long Hồ tái chiếm, Lật Giang đợi thời
***
TRUNG ƯƠNG HOÀNG ĐẾ (1778 - 1793)
Năm Mậu Tuất (1778) lên ngôi hoàng đế
Nguyễn Nhạc cho Nguyễn Huệ coi quân
Phong làm Long Nhượng tướng quân
Còn riêng Nguyễn Lữ giang sơn một vùng
Ở Đàng Trong tình hình đổi khác
Kể từ ngày Nguyễn Nhạc xưng vương
Đổi tên thành cũ Đồ Bàn
Thành tên Hoàng Đế dùng làm kinh sư (1778)
Chữ Thái Đức dùng làm niên hiệu
Kể từ nay chấp chiếu tân vương
Cơ đồ một cõi phương nam
Đàng Trong tạm ổn, mùa màng bội thu
Ở miền Bắc nắng khô hạn hán
Tỉnh Nghệ An mất trắng mùa màng
Trộm cướp nhiều ở Sơn Nam
Thổ tù Văn Đổng lấy luôn mỏ đồng
Nơi nội cung ở trong phủ chúa
Đặng Thị Huệ trông quá thướt tha
Nghiêng thành sóng mắt đưa qua
Trịnh Sâm say đắm kết là tri âm
Đặng Thị Huệ quê làng Phù Đổng
Tỉnh Bắc Ninh thuộc trấn Đông Anh
Trước là tỳ nữ trong dinh
Về sau được chúa phong thành Tuyên Phi
Kể từ khi hạ sinh Trịnh Cán
Đặng Thị Huệ lại muốn cướp ngôi
Cho con vừa mới chào đời
Âm mưu soán đoạt tìm người giúp tay
Tìm được ngay quận công Đình Bảo
Cấu kết nhau sàm tấu Trịnh Tông
Là người bất hiếu bất trung
Khiến cho chúa Trịnh bằng lòng phế đi
Nguyễn Nhạc cho Nguyễn Huệ coi quân
Phong làm Long Nhượng tướng quân
Còn riêng Nguyễn Lữ giang sơn một vùng
Ở Đàng Trong tình hình đổi khác
Kể từ ngày Nguyễn Nhạc xưng vương
Đổi tên thành cũ Đồ Bàn
Thành tên Hoàng Đế dùng làm kinh sư (1778)
Chữ Thái Đức dùng làm niên hiệu
Kể từ nay chấp chiếu tân vương
Cơ đồ một cõi phương nam
Đàng Trong tạm ổn, mùa màng bội thu
Ở miền Bắc nắng khô hạn hán
Tỉnh Nghệ An mất trắng mùa màng
Trộm cướp nhiều ở Sơn Nam
Thổ tù Văn Đổng lấy luôn mỏ đồng
Nơi nội cung ở trong phủ chúa
Đặng Thị Huệ trông quá thướt tha
Nghiêng thành sóng mắt đưa qua
Trịnh Sâm say đắm kết là tri âm
Đặng Thị Huệ quê làng Phù Đổng
Tỉnh Bắc Ninh thuộc trấn Đông Anh
Trước là tỳ nữ trong dinh
Về sau được chúa phong thành Tuyên Phi
Kể từ khi hạ sinh Trịnh Cán
Đặng Thị Huệ lại muốn cướp ngôi
Cho con vừa mới chào đời
Âm mưu soán đoạt tìm người giúp tay
Tìm được ngay quận công Đình Bảo
Cấu kết nhau sàm tấu Trịnh Tông
Là người bất hiếu bất trung
Khiến cho chúa Trịnh bằng lòng phế đi
***
TRỊNH CÁN (1782)
Cán lên ngôi trị vì một tháng
Ở kinh thành nổi loạn Kiêu binh
Các quân Tam phủ hợp thành
Một bè ác đảng tung hoành khắp nơi
Ở kinh thành nổi loạn Kiêu binh
Các quân Tam phủ hợp thành
Một bè ác đảng tung hoành khắp nơi
***
TRỊNH TÔNG (1782-1786)
Đám Kiêu binh phế ngay Trịnh Cán (1782)
Giết Đình Bảo và giáng Huệ Phi
Trịnh Tông lại được rước về
Nối ngôi vương phủ trị vì triều quan
Loạn kiêu binh ngày càng trầm trọng
Chúng tung hoành cướp bóc trong dân
Phá tan phép nước kỷ cương
Nhân tâm oán hận kêu than bọn này
Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi năm Tý (1780)
Đúc ấn vương ngọc tỷ để truyền
Niên hiệu cũ vẫn giữ nguyên
Lấy theo chính sách nguyên niên Lê triều
Năm Tân Sửu (1781) nguyên tiêu vừa hết
Nguyễn Ánh thề quyết diệt Tây Sơn
Tám mươi thuyền, ba vạn quân
Lên đường ra tới Nha Trang phục thù
Quân chúa Nguyễn mới vừa vào đến
Bị Tây Sơn chặn đánh ngay liền
Bộ binh và lẫn chiến thuyền
Lọt vào thế trận phải đành rút quân
Qua năm sau Tây Sơn trả lễ (1782)
Mấy trăm thuyền vượt bể vào Nam
Cần Giờ thuyền chiến xếp hàng
Đưới quyền Nguyễn Huệ dọn đường thọc sâu
Quân Nguyễn Ánh lúc đầu chống trả
Sức yếu dần xa giá rút lui
Gọi quân Hà Nghĩa tới nơi
Phục kích chặn đánh diệt ngay cánh này
Huệ trong tay mấy trăm thuyền chiến (1782)
Tiến vào trong cửa biển Cần Giờ
Thủy binh Chúa Nguyễn thua to
Vội vàng bôn tẩu vượt bờ ra khơi
Ánh bôn tẩu ra ngoài Phú Quốc
Thế Nguyễn triều phút chốc lâm nguy
Vua cho hoàng tử ra đi (1783)
Qua Tây cầu viện bởi vì thế cô
Từ Côn Lôn chạy vô Cổ Cốt
Rồi Thổ Châu hoảng hốt qua Xiêm
Nhiều khi đói khát trên thuyền
Nguyễn vương vẫn cứ giữ nguyên ý mình
Được vua Xiêm vị tình giúp đở
Ba trăm thuyền và với tinh binh
Kéo về Gia Định tung hoành
Bị quân Nguyễn Huệ vây quanh chận đường
Giết Đình Bảo và giáng Huệ Phi
Trịnh Tông lại được rước về
Nối ngôi vương phủ trị vì triều quan
Loạn kiêu binh ngày càng trầm trọng
Chúng tung hoành cướp bóc trong dân
Phá tan phép nước kỷ cương
Nhân tâm oán hận kêu than bọn này
Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi năm Tý (1780)
Đúc ấn vương ngọc tỷ để truyền
Niên hiệu cũ vẫn giữ nguyên
Lấy theo chính sách nguyên niên Lê triều
Năm Tân Sửu (1781) nguyên tiêu vừa hết
Nguyễn Ánh thề quyết diệt Tây Sơn
Tám mươi thuyền, ba vạn quân
Lên đường ra tới Nha Trang phục thù
Quân chúa Nguyễn mới vừa vào đến
Bị Tây Sơn chặn đánh ngay liền
Bộ binh và lẫn chiến thuyền
Lọt vào thế trận phải đành rút quân
Qua năm sau Tây Sơn trả lễ (1782)
Mấy trăm thuyền vượt bể vào Nam
Cần Giờ thuyền chiến xếp hàng
Đưới quyền Nguyễn Huệ dọn đường thọc sâu
Quân Nguyễn Ánh lúc đầu chống trả
Sức yếu dần xa giá rút lui
Gọi quân Hà Nghĩa tới nơi
Phục kích chặn đánh diệt ngay cánh này
Huệ trong tay mấy trăm thuyền chiến (1782)
Tiến vào trong cửa biển Cần Giờ
Thủy binh Chúa Nguyễn thua to
Vội vàng bôn tẩu vượt bờ ra khơi
Ánh bôn tẩu ra ngoài Phú Quốc
Thế Nguyễn triều phút chốc lâm nguy
Vua cho hoàng tử ra đi (1783)
Qua Tây cầu viện bởi vì thế cô
Từ Côn Lôn chạy vô Cổ Cốt
Rồi Thổ Châu hoảng hốt qua Xiêm
Nhiều khi đói khát trên thuyền
Nguyễn vương vẫn cứ giữ nguyên ý mình
Được vua Xiêm vị tình giúp đở
Ba trăm thuyền và với tinh binh
Kéo về Gia Định tung hoành
Bị quân Nguyễn Huệ vây quanh chận đường
Ở Rạch Gầm, Huệ sai mai phục
Đưa người vào Xoài Mút ém quân
Chiêu Sương cùng với Chiêu Tăng
Trúng đòn phục kích chết gần hết quân
Nguyễn Ánh sang đất Xiêm nhờ cậy
Còn Tây Sơn quay lại Quy Nhơn
Bốn lần vào đánh Sài Côn
Bốn lần đại thắng bốn lần vinh quang
Ơ Đàng Ngoài hoang tàn đổ nát
Nạn kiêu binh lấn át vua Lê
"Phù Lê diệt Trịnh" liệu bề
Nhạc sai Nguyễn Huệ diệt đi lũ này
Nguyễn Huệ được phong ngay Tiết Chế (1786)
Thống lĩnh quân toàn thể lên đường
Vượt đèo đánh thẳng Phú Xuân
Ngô Cầu nhanh chóng đầu hàng Tây Sơn
Thu được hơn trăm muôn hộc thóc
Tiến quân nhanh đánh thốc Vị Hoàng
Thẳng đường tiến đến Thăng Long
Trịnh Tông tháo chạy cuối cùng sa chân
Nhà Trịnh gần hai trăm năm rưởi (1545- 1786)
Bị Tây Sơn xóa sổ từ đây
Nước nhà thống nhất trong tay
Thăng Long, Gia Định ngày nay một lòng
Đưa người vào Xoài Mút ém quân
Chiêu Sương cùng với Chiêu Tăng
Trúng đòn phục kích chết gần hết quân
Nguyễn Ánh sang đất Xiêm nhờ cậy
Còn Tây Sơn quay lại Quy Nhơn
Bốn lần vào đánh Sài Côn
Bốn lần đại thắng bốn lần vinh quang
Ơ Đàng Ngoài hoang tàn đổ nát
Nạn kiêu binh lấn át vua Lê
"Phù Lê diệt Trịnh" liệu bề
Nhạc sai Nguyễn Huệ diệt đi lũ này
Nguyễn Huệ được phong ngay Tiết Chế (1786)
Thống lĩnh quân toàn thể lên đường
Vượt đèo đánh thẳng Phú Xuân
Ngô Cầu nhanh chóng đầu hàng Tây Sơn
Thu được hơn trăm muôn hộc thóc
Tiến quân nhanh đánh thốc Vị Hoàng
Thẳng đường tiến đến Thăng Long
Trịnh Tông tháo chạy cuối cùng sa chân
Nhà Trịnh gần hai trăm năm rưởi (1545- 1786)
Bị Tây Sơn xóa sổ từ đây
Nước nhà thống nhất trong tay
Thăng Long, Gia Định ngày nay một lòng
Lê Hiễn Tông sau cơn binh biến
Điện Kính Thiên diện kiến tướng quân
Để cho yên phận thần dân
Vua bèn hứa gả Ngọc Hân cho người
Thư gửi về báo hồi chiến thắng
Lấy Bắc Hà chiếm đặng kinh đô
Nghe tin Nguyễn Nhạc rất lo
Năm trăm binh sĩ vội cho lên đường
Nhạc sợ Huệ một phương lừng lẫy
Rồng gặp mây vùng vẫy khó thêm
Huệ thừa biết rõ tim đen
Vội thân ra đón dâng lên tờ trình
Bắc Bình Vương dành riêng Nguyễn Huệ
Đông Định Vương ở phía Trấn Biên
Giao cho Nguyễn Lữ cầm quyền
Trung Ương Hoàng Đế ở thành Qui Nhơn
Nhạc và Huệ cùng bàn kế hoạch
Đất Bắc Hà vẫn để vua Lê
Kiễm tra sắp xếp mọi bề
Sai quan chỉnh đốn trước khi trở về
Nguyễn Huệ nghe gian hùng Hữu Chỉnh
Là một nguời có tiếng điêu ngoa
Khi về ông chẳng nói qua
Đến lúc binh tuớng đi xa khỏi thành
Điện Kính Thiên diện kiến tướng quân
Để cho yên phận thần dân
Vua bèn hứa gả Ngọc Hân cho người
Thư gửi về báo hồi chiến thắng
Lấy Bắc Hà chiếm đặng kinh đô
Nghe tin Nguyễn Nhạc rất lo
Năm trăm binh sĩ vội cho lên đường
Nhạc sợ Huệ một phương lừng lẫy
Rồng gặp mây vùng vẫy khó thêm
Huệ thừa biết rõ tim đen
Vội thân ra đón dâng lên tờ trình
Bắc Bình Vương dành riêng Nguyễn Huệ
Đông Định Vương ở phía Trấn Biên
Giao cho Nguyễn Lữ cầm quyền
Trung Ương Hoàng Đế ở thành Qui Nhơn
Nhạc và Huệ cùng bàn kế hoạch
Đất Bắc Hà vẫn để vua Lê
Kiễm tra sắp xếp mọi bề
Sai quan chỉnh đốn trước khi trở về
Nguyễn Huệ nghe gian hùng Hữu Chỉnh
Là một nguời có tiếng điêu ngoa
Khi về ông chẳng nói qua
Đến lúc binh tuớng đi xa khỏi thành
Chỉnh hay được thất kinh khiếp hãi
Giong thuyền theo kịp tới Hóa Châu
Huệ dư biết Chỉnh lo âu
Cho nên hạ lịnh tạm giao vùng này
Giong thuyền theo kịp tới Hóa Châu
Huệ dư biết Chỉnh lo âu
Cho nên hạ lịnh tạm giao vùng này
(Còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét