* Mối Tình Của Xuân Hương - Hồ Đắc Duy

MỐI TÌNH CỦA XUÂN HƯƠNG

HỒ ĐẮC DUY

Xuân Hương là ai? chỉ biết nàng là chủ nhân của ngôi Cổ Nguyệt Đường bên Hồ Tây, Thăng Long, nơi xướng họa văn thơ của các mặc khách tao nhân đất Hà Thành một thời

Lưu Hương Ký là một tác phẩm của Xuân Hương, có bài "Cảm cựu kiêm trình Cần Chánh học sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, Nghi-xuân, Tiên-điền nhân”:

Dậm khách muôn nghìn nỗi nhớ nhung,
Cậy ai tới đấy gửi cho cùng.

Mối tình chốc đã ba năm vẹn,
Giấc mộng rồi ra nửa khắc không.

Xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập,
Phấn son càng tủi phận long đong.

Biết còn mảy chút sương đeo mấy,
Lầu Nguyệt năm canh chiếc bóng chong.

(Nhớ bạn cũ viết gửi Cần Chánh học sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, người ở Nghi-xuân, Tiên-điền)

Trần Thanh Mại nhận xét: "Lưu Hương Ký là tiếng kêu thất vọng của một tình yêu thành thực, thủy chung."

Trong văn học nước ta có 2 nhân vật mang tên Xuân Hương sống cùng thời với nhau:

1/ Hồ Xuân Hương với Tổng Cóc, ông Phủ Vĩnh Tường 

2/ Xuân Hương, tác giả Lưu Hương Ký với Tốn Phong, Nguyễn Hầu.

Có người cho 2 nhân vật này là một, có người cho là 2 người khác nhau, điều này cho đến nay vẫn còn nhiều nghi vấn...

Tác giả tập Lưu Hương Ký  tên là Xuân Hương, tập thơ gồm 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài chữ Nôm. Xuân Hương có khá nhiều bạn thơ và người tình như Tốn Phong Thị, Mai Sơn Phủ, Thạch Đình, Cự Đình, Thanh Liên, Chí Hiên... Nguyễn Hầu, Trần Hầu…

Trong Thơ truyền tụng của Hồ Xuân Hương ta không thấy có bóng dáng Tốn Phong, Trần Hầu, Nguyễn Hầu, Mai Sơn Phủ v.v., và trong Lưu Hương Ký cũng không thấy nói đến Tổng Cóc, ông Phủ Vĩnh-Tường hay Chiêu Hổ. Văn phong và ý tưởng của Thơ truyền tụng và Lưu Hương Ký lại rất khác nhau khiến nhiều người nghĩ đây là 2 nhân vật khác nhau

Về tiểu sử Hồ Xuân Hương, theo các nhà nghiên cứu như Nguyễn Hữu Tiến, Dương Quảng Hàm thì bà là con ông Hồ Phi Diễn (1703-1786) ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An. Ông thi đậu Tú Tài năm 24 tuổi, dạy học ở Hải Hưng, Hà Bắc. Mẹ của Hồ Xuân Hương họ Hà, quê ở Bắc Ninh. Trong gia phả của họ Hồ ở làng Quỳnh Đôi có chép Hồ Xuân Hương ở đời thứ 12, là con của Hồ Phi Diễn, và sinh năm 1772, mất năm 1822, bà có 2 đời chồng: Tổng Cóc và Ông Phủ Vĩnh Tường

Bà có một bạn thơ rất đổi tri âm, tri kỉ là Chiêu Hổ, nhưng Chiêu Hổ là ai thì chưa ai biết.

Tiểu sử của Xuân Hương tác giả của Lưu Hưong Ký thì không ai biết. Ngay trong Thương Sơn thi tập của Tùng Thiện Vương khi vãn cảnh hồ Tây, Tùng Thiện Vương chỉ có viết như sau: “Chớ có dẫm lên mộ Xuân Hương nhé. Vì ở dưới suối vàng, nàng còn đang ôm mối hận rút nhầm" nhân dịp Tùng Thiện Vương hộ giá vua Thiệu Trị ra Bắc Hà tiếp sứ thần nhà Thanh năm 1842. 

Trong nền văn học Việt Nam, nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương là một hiện tượng đặc biệt, không chỉ trong nội dung và nghệ thuật sáng tác mà ngay cả các văn bản sáng tác của nữ sĩ họ Hồ vẫn còn là những vấn đề đặc biệt, cần tiếp tục nghiên cứu tìm hiểu.

Việc dựng một tiểu sử về Hồ Xuân Hương, làm rõ lại lịch của Xuân Hương tác giả của Lưu Hương Ký và chứng minh hai nhân vật đó là một hay là hai người khác nhau là đề tài làm cho nhiều người say mê

Bốn câu đầu của bài "Cảm cựu kiêm trình Cần Chánh học sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, Nghi-xuân, Tiên-điền nhân” của Xuân Hương gởi cho Nguyễn Hầu, nói lên nỗi nhớ nhung da diết cho một mối tình thoáng chốc đã ba năm mà chừ đây chỉ một… “giấc mộng rồi ra nửa khắc không” mà người tình thì đang “xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập” còn mình thì thui thủi phận long đong.

Hầu, Nghi-xuân, Tiên-điền nhân là ai vậy? Có người đoán đó là Nguyễn Du bởi Nguyễn Du quê ở Nghi-xuân, Tiên-điền, năm 1806 được phong chức Đông Các Học sĩ, đến năm 1815 được vua Gia Long đặc chuẩn thăng cho chức Hữu tham tri bộ Lễ sau khi đi sứ nhà Thanh về, tờ chiếu viết: Cần Chánh Điện học sĩ Nguyễn Du học thuật rất ưu tú, công vụ rất chuyên cần, nay qua các quan văn tấu cử, đặc cách chuẩn y cho được thăng chức Hữu Tham Tri Bộ Lễ, tước Du Đức Hầu và cho phép được tham dự các việc trong bộ… ngày 25 tháng 6 năm 1815 (Nguyễn Quảng Tuân) Nguyễn Du tác giả Truyện Kiều, một con người tài hoa nhất mực. Bài thơ nồng nàn tha thiết mà Xuân Hương gởi cho người tình là Nguyễn Hầu hiện đang ở kinh đô Phú Xuân.

Nguyễn Du (Nguyễn Hầu) đã viết 2 bài trong Nam Trung Tạp Ngâm bài Mộng Đắc Thái Liên (Mộng thấy hái sen)“Ngẫu Hứng Ngũ Thư”, tập thơ chữ Hán này đươc người đương thời khen ngợi.

NGẪU HỨNG

                     NGŨ THƯ

 

Tam nguyệt xuân thì trưởng đậu miêu

Hoàng hồ phi mãn, bạch hồ kiêu

Chủ nhân tại lữ bất quy khứ

Khả tích Hồng Sơn thuộc vãn tiều

 

Lô hoa sơ bạch, cúc sơ hoàng

Thiên lý hương tâm dạ công trường

Cưỡng khởi thôi song vọng minh nguyệt

Lục âm trùng diệp bất di quang

 

Nhất đái ba tiêu lục phúc giai

Bán gian viên hóa tạp trần ai

Khả liên đình thảo sam trừ tận

Tha nhật xuân phong hà xứ lai ?

 

Cố hương cang hạn cửu phương nông

Thập khẩu hài nhi thái sắc đồng

Thí tự thuần lô tối quan thiết

Hoài quy nguyên bất đãi thu phong

 

Hữu nhất nhân yên lương khả ai

Phá y tàn lạp sắc như hôi

Tị nhân dản mịch đạo bàng tẩu,

Tri thị Thăng Long thành lý lai

 

 

MỘNG ĐẮC THÁI LIÊN

           NGŨ THƯ

 

Khẩu phúc thu diệp quần

Thái liên trạo tiểu đỉnh

Hồ thủy hà xuân dung

Thủy trung hữu nhất ảnh

 

Thái, thái tây hồ liên

Hoa thực câu thướng thuyền

Hoa di tặng sở úy

Thực dĩ tặng sở liên

 

Kim thần khứ thái liên,

Nãi ước đông lân nữ

Bất tri lai bất lai

Cách hoa văn tiếu ngữ

 

Cộng tri liên liên hoa

Thùy giả liên liên cán

Kỳ trung hữu chân ti

Khiên liên bất khả đoạn

 

Liên diệp hà thanh thanh

Liên hoa kiều doanh doanh

Thái chi vật thương ngẫu

Minh niên bất phục sinh

Mọi người ai cũng cho rằng Nguyễn Hầu (Nguyễn Du) vô tình, dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng thiết tha da diết của nàng Xuân Hương mà theo Tốn Phong người tình của nàng, kẻ đến sau đã luôn luôn ca tụng sắc đẹp và  tài văn thơ của nàng.

Thông thường, những tay cao thủ thượng thừa trong nghề chơi thơ xướng họa với nhau, đa phần họ là những tay phù thủy chữ nghĩa, kết cấu và tìm chữ nghĩa một câu thơ không phải là khó như những thi nhân thường thường bậc trung mà cái cao cường thâm hậu của họ là lồng ghép được ẩn ý muốn truyền điều muốn nói, một thông điệp, muốn gởi gắm cho những người đồng điệu cái gì.

Cách thức xướng họa hay những bài thơ được phổ biến rộng rãi, nhưng thực ra đó là một bài thơ chỉ dành riêng cho một người, hay là một thông điệp và chỉ người đó mới hiểu được.

Chơi thơ kiểu này giống như làm câu đối, một công án hay một bài kệ, một lời tiên tri như của thiền sư Vạn Hạnh khi nói về Lý Công Uẩn thời thơ ấu và nếu không phải là đồng diệu thì rất khó giải mã, rất khó hiễu.

Nguyễn Du hay Nguyễn Hầu (có thể), Hồ Xuân Hương hay Xuân Hương tác giả của Lưu Hương Ký (có thể), Chiêu Hổ, vua Thiệu Tri… đều là những tay cự phách trong làng thơ, họ là những tay phù thủy chữ nghĩa.

Có phải Nguyễn Du vô tình hay không, xin đọc bài giải mã này để thấy tình yêu của Nguyễn Du đối với Xuân Hương tha thiết lãng mạn, nồng nàn nhớ nhung quay quắt đến chừng nào.

Nếu chỉ chọn 8 câu trong 20 câu của bài Mộng Đắc Thái Liên ta sẽ có một bài thất ngôn bát tuyệt bút mà Nguyễn Du đã viết cho nàng

乃約東鄰女(3/ 2 ) Nãi ước đông lân nữ Hẹn cùng cô hàng xóm
不知來不知(3/ 3 ) Bất tri lai bất tri Không biết lúc nào qua

水中有人影 (1/ 4 ) Thủy trung hữu nhân ảnh Bóng người in dưới nước

隔花聞笑語(3/ 4 ) Cách hoa văn tiếu ngữ Có tiếng cười sau khóm hoa

花以贈所畏(2/ 3 ) Hoa dĩ tặng sở úy Hoa tặng người mình thích
實以贈所憐(2/ 4 ) Thực dĩ tặng sở liên Đài tặng người phương xa

牽連不可斷(4/ 4 ) Khiên liên bất khả đoạn Vấn vương không dứt được

明年不復生(5/ 4 ) Minh niên bất phục sinh Sang năm gặp không nha ?

Và nếu chỉ chọn 4 câu trong  “Ngẫu Hứng Ngủ Thư” thì ta có một bài thất ngôn tứ tuyệt

Tam nguyệt xuân thì trưởng đậu miêu

Thiên lý hương tâm dạ cộng trường

Tha nhật xuân phong hà xứ lai?

Cố hương can hạn cửu phương nông

 (Tháng ba xuân đậu nẩy đều, Quê hương muôn dặm dạ sầu theo, Gió xuân mai mốt về đâu biết, Quê hương nắng hạn đã lâu ngày).

và nếu bỏ đi mỗi câu 2 chữ ta sẽ có bài ngũ ngôn tứ tuyệt

Xuân thì trưởng đậu miêu

Hương tâm dạ cộng trường

Xuân phong hà xứ lai?

Hương can hạn cửu phương

Mai mốt biết về đâu Hương?  nắng hạn đã lâu ngày.

Rõ ràng dây là một bài thơ tỏ tình của Nguyễn Du đối với nàng

Chỉ có một mình Xuân Hương mới hiểu và giải mã được hai bài thơ này và làm sao mà nàng không nức nở khi đọc bài “Ngẫu Hứng Ngũ Thư” "Mộng đắc thái liên" của Nguyễn Du viết, vì thế gian thì chỉ riêng nàng và Nguyễn Du mới hiểu được cái ẩn ngữ nằm trong đó. Đây là một chuyện phòng the thầm kín, một chuyện riêng của 2 người, một tình yêu tha thiết, nồng nàn cháy bỏng ở tuổi ngũ thập tri thiên mệnh.

Đấy không phải một sự tình cờ mà một bài thơ có sắp đặt mà chỉ những người trong cuộc mới cảm nhận được mà thôi

Chơi chữ kiễu này quả thật là thông minh, sắc sảo tài hoa quả đúng là tay phù thủy chữ nghĩa

Gần 200 năm chưa ai giải mã được 2 bài thơ này cho nên nhiều người đương thời cho Nguyễn Du là người vô tình?!

Nguyễn Du không phải là kẻ vô tình dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng nồng nàng thiết tha của nàng Xuân Hương mà là người tình tuyệt vời, thông minh, tài hoa

Một câu tình tứ da diết muôn năm, một rạo rực xác thân đến như thế làm sao mà một người tình lãng mạn như nàng không khóc được, không nhớ được.

Tình yêu, nỗi nhớ nhung của Kiều đối vơi Kim Trọng trên lầu Ngưng Bích trong truyện như thế nào thì tình yêu và nỗi nhớ quay quắt của Nguyễn Du đối với Xuân Hương trong đời ắt mãnh liệt hơn nghìn lần.

Kiếp này thôi thế thì thôi

Kiếp sau xin được làm người chung thân

Và chỉ có Nguyễn Hầu nào đó mới cảm nhận được nỗi nhớ nhung vời vợi ngàn dặm quan san của Xuân Hương qua bài Mộng Đắc Thái Liên “Ngẫu Hứng Ngũ Thư” như Đậu Thao với bài thơ Chức Cẩm Hồi Văn của vợ mình là Tô Huệ.

Nguyễn Du chết trong cơn dịch tả kinh hoàng tại kinh đô Phú Xuân năm 1820 và 2 năm sau thì có thể Xuân Hương cũng đã qua đời, Nàng được chôn cất bên cạnh Hồ Tây - Thăng Long, còn chàng thì táng vội vàng ở trên quảng đồng vắng Bầu Đá - An Ninh  - Phú Xuân.

    Bầu Đá nữa hồn nằm gối đất

    Hồ Tây một dạ đứng không yên

Một mối tình thiên thu Xuân Hương – Nguyễn Hầu hay Hồ Xuân Hương – Nguyễn Du đã vào huyền thoại.