Đại Việt Sử Thi Q. VIII (Hồ Đắc Duy) Nhà Trần: Trần Minh Tông, Trần Hiến Tông

       Đại Việt Sử Thi Q. VII (Hồ Đắc Duy)
                            Nhà Trần 
                              ****

                                               (Đền thờ vua Trần Minh Tông)

TRẦN MINH TÔNG (1314 - 1329)

Nối nghiệp cha là hoàng tử Mạnh
Đổi niên hiệu Đại Khánh năm đầu (1314)
Triều đình sắp đặt trước sau
Đề phòng hạn hán vua giao từng người (1315)

  

Với bề trên một đời tôn kính
Đối kẻ dưới được tiếng nhân hòa
Một người trung hậu lo xa
Trong yên, ngoài phục quốc gia thái bình

Vua biết đem văn minh nối tiếp
Làm rạng danh cơ nghiệp người xưa
Tiếng đồn vang thuở bấy giờ
Tiếc rằng nông nổi nghi ngờ giết oan

Năm Mậu Ngọ Đại vương Quốc Chẫn (1318)
Chỉ huy quân đi đánh Chiêm Thành
Túc hầu Tất Kiến hy sinh
Sau nhờ Ngũ Lão tung binh chận đường

Phạm Ngũ Lão người làng Phù Ứng
Từng nổi danh đại tướng đánh Nguyên
Giúp vua bình định nước Chiêm
Một người phóng khoáng dụng binh như thần

Ông có làm bài thơ để lại:
Bốn câu thôi, khí khái trượng phu

”Hoành sáo giang sơn cáp kỷ thu
Tam quân kỳ hổ khí thôn ngưu
Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu”

Lời thơ vào cõi thiên thu
Như lời nhắn nhủ gởi cho những người…

Thuật dùng người theo tài của họ
Đó là cách chỉ có đời Trần
Tùy theo trách nhiệm đảm đương
Mà giao chức vụ cho quan trong triều

Quan trong triều như là Phạm Mại
Đổ thiên Hư, Phạm Ngộ, Đỉnh Chi
Nhữ Hài, Lê Quát, Lê Duy
Hán Siêu, Sư Mạnh và nhiều người hay

Trần Thì Kiến cũng tay tầm cở
Lê Cư Nhân, Nguyễn Dữ giúp vua
Xiễn dương văn học bấy giờ
An sinh xã hội, hiến mưu giúp đời

Trần Khắc Chung một người khôn khéo
Lại về phe vu cáo giành ngôi
Nghe theo Văn Hiến để rồi
Tâu vua giết bậy, hại người trung quân

Trần Khắc Chung vốn giòng họ Đỗ
Vì có công được đổi họ Trần
Thăng quan tiến chức lên dần
Có công đem được Huyền Trân trở về

Bọn quan lại chia bè kết đảng
Chúng bắt đầu lũng đoạn nhà vua
Hán Siêu, Hài, Ngạn theo hùa
Khắc Chung, Văn Hiến mưu đồ việc riêng

Tướng Đại Niên là người Đại Việt
Năm Bính Dần lãnh việc đánh Chiêm (1326)
Giao tranh cả mấy tháng liền
Cuối cùng bại trận phải đành lui quân

Để công bằng sửa sang luật pháp
Phạt nặng người cưỡng đoạt ruộng tư
Với người giả mạo văn từ
Chặt đứt ngón trái cho chừa thói gian

Đối với ruộng mà đang ngậm sữa
Việc kiện thưa sẽ xử như sau
Người cày được một nửa đầu
Nửa phần còn lại ngày sau sẽ bàn (1323)

Vào mùa hạ tháng năm Tân Dậu (1321)
Vụ lúa Chiêm, bắp đậu được mùa
Năm sau cũng được bội thu
Nhân dân an lạc ấm no thái bình

Đồng tiền kẽm ban hành trong nước
Dùng bán buôn đổi chác trong dân
Năm sau xuống chiếu lại rằng:
Bỏ đồng tiền kẽm thay bằng tiền khoen

Một vụ án do tên Trần Phẩu
Được dựng lên vu cáo Đại Vương
Vương là em ruột Thượng Hoàng
Định làm phản loạn mưu toan chiếm quyền

Năm Mậu Thìn đem ra xét xử
Cả trăm người đều có liên can
Đa số đều đã kêu oan
Riêng phần Quốc Chẩn biệt giam, giết liền

Quan nhà Nguyên tranh vùng biên giới
Vua sai Bang Hiến tới Nam Kinh
Lựa lời tranh biện phân minh
Để cho hai nước tình hình bớt căng

*****

TRẦN HIẾN TÔNG (1329 - 1341)

Năm Kỷ Tỵ (1329), Hiến Tông lên thế
Thay cha mình hoàng đế Minh Tông
Hoc rành nẫy mực cầm cân
Xiễn dương đất nước cho dân, cho người

Vua lên ngôi mới vừa mười tuổi
Và băng hà ở tuổi hăm ba
Ngự chầu việc nước có cha
Điều hành chính sự nước nhà giùm con

Ở dưới đời Hiến Tông Hoàng đế
Có mấy điều đáng kể như sau:
Một là đi đánh Ai Lao
Hai lần xung trận, và thua một lần (1334)

Chỉ huy quân, Nhữ Hài đốc tướng (1335)
Bị phục binh hai hướng giáp công
Tiết La, giặc ém bên sông
Nhữ Hài bị nhử lọt vòng bao vây 

Khi giao chiến Nhữ Hài chết đuối
Đó nhằm năm Ất Hợi đầu thu (1335)
Quân ta trận đó thua to
Năm sau rút hết trở về kinh sư

Đỗ Thiên Hư xin theo đánh địch
Lâm bệnh nặng bị chết giữa đường
Thượng hoàng tỏ ý tiếc thương
Sắc cho dùng nhạc Thái Thường nghi tang (1335)

Cho lập kho dùng sàn chứa thóc (1337)
Phòng đói nghèo chẩn cấp cho dân
Lại sai xét xử việc quân
Thải hồi những kẻ sâu dân, biếng làm (1337)

(Trần Nhật Duật)

Trần Nhật Duật thọ gần bảy bảy(1330)
Được tin dùng trải bốn đời vua
Một người nổi tiếng giao du
Với người ngoại quốc bấy giờ ít ai

Làm tể tướng vua sai tiếp khách
Tiếng nước ngoài biện bạch trước sau
Ngũ cung, biến tấu đôi câu
Thi, thư, vũ nhạc dạy đào uốn tay

Ông cũng người hiền tài đức hạnh
Chưa bao giờ thấy đánh gia nô
Lại đem đức hiếu nhân từ
Trước răn kẻ dưới dặn dò quan binh

Trần Khánh Dư đã từng phó tướng
Cũng lìa đời vào khoảng cuối thu (1339)
Là năm lịch đổi theo vua
Lung linh khảo nghiệm định giờ chẳng sai

Vua khen Dư có tài trí lược
Nhưng là người không có nhân tâm
Dám cùng công chúa thông dâm (1282)
Đầu cơ tích trữ, tham lam quá chừng (1287)

Ông từng nói: "Chim ưng là tướng
Vịt là dân chả đáng bận tâm
Nuôi vịt là để chim ăn
Có gì là lạ mà bàn tới lui!"

Vua giận lắm lột ngay chức tước
Đuổi về nhà làm đứa bán than
Nhân lúc thuyền ngự đi ngang
Hồi tâm vua lại cho làm việc quân (1282)

(Còn tiếp)