Cùng Bạn ,
Cuối tuần , Mailoc xin
chuyển đến bạn hai bài thơ của Trần quang Khải . Qua hai bài , chúng ta
vừa thưởng thức cái nét đẹp trong thi văn Đại Việt , vừa thấy cái
hùng khí ngùn ngũt ngất trời của thi nhân chúng ta ngày xưa ,và sau cùng là tóm
luợc tiểu sử của vị đại Anh Hùng Trần Quang Khải triều đại nhà
Trần một thời liệt oanh đã 3 lần đại thắng quân Nguyên (tài liệu từ
Bách khoa toàn thư Wikipedia). Cám ơn
Thân
M L
XUÂN NHẬT HỮU CẢM
Trần quang Khải
Xuân nhật hữu cảm
(bài 1)
Vũ bạch phì mai tế
nhược ty ,
Bế môn ngột ngột tọa thư
si .
Nhị phần xuân sắc nhàn
sai quá ,
Ngũ thập suy ông dĩ
tự tri .
Cố quốc tâm hoàn
phi điểu quyện ,
Ân ba hải khoát túng lân
trì .
Sinh bình đởm khí
luân huân tại,
Giải đáo đông
phong phú nhất thi.
Dịch nghĩa :
Mưa muốm làm tươi tốt
cây mai nên gội ướt cành tơ
Đóng cưả ngồi sừng sửng
một con người nghiện sách
Nửa phần sắc xuân đã hờ
hửng trôi đi
Năm mươi tuổi tự biết
mình suy yếu
Tấm lòng cố hương mỏi
mệt theo cánh chim bay
Ơn vua như biển rộng ,
nên còn chần chờ như con cá giương vây
Riêng chí dũng cảm lúc
bình sinh vẫn còn nguyên đó
Say ngả nghiêng trước
gió đông , ngâm một bài thơ.
Cảm Xúc Ngày Xuân ( I )
Mai tắm dưới mưa phùn mờ
ảo
Khép phòng thư đau đáu
lặng ngồi
Nửa đời xuân sắc trôi
trôi,
Năm mươi tuổi đã lần hồi
yếu ra.
Cố hương xa chim đà mỏi
cánh ,
Ân biển trời khiến cá
giương vây.
Bình sinh hào khí còn
đây,
Ngâm thơ trong gió say
say xuân về .
Mailoc
phỏng dịch
Cali 5-23-14
Cảm Xúc Ngày Xuân ( bài
2)
Nguyệt sắc vi vi dạ
hướng lan ,
Đông
phong đặc địa khởi xuân hàn ..
Phiên không liễu nhứ
niêm cao các ,
Giác mộng Tương quân bốc
họa lan .
Bị vật nhuận tòng thiên
ngoại vũ ,
Kinh tâm hồng thoái tích
thì nhan .
Khử sầu lại hữu tam bôi
tửu ,
Phủ kiếm du du ức
cố san .
T Q K
Dịch Nghiã :
Bóng trăng mờ mờ , đêm
đã gần tàn
Gió đông đột ngột khơi
dậy cái rét mùa xuân
Bay múa trên không , tơ
liễu dính vào gác cao
Tỉnh mộng , cành trúc
đập vào lan can chạm vẽ
Cảnh vật thêm tươi nhờ
trận mưa ngoài trời
Lòng kinh sợ sắc mặt
hồng hào thời xưa đã phai
Tiêu sầu nhờ có
vài chén rượu
Vỗ kiếm , vời vợi nhớ
non xưa .
Dịch Thơ :
Cảm Xúc Ngày Xuân ( 2)
Đêm hồ tàn , trăng mờ
hiu hắt ,
Gió đông về lạnh ngắt
hơi Xuân .
Lầu cao liễu múa rộn
ràng ,
Cành tre khuấy mộng lan
man ngoài thềm .
Mưa gội sạch cảnh thêm
tươi mát ,
Bỗng giật mình đâu nét
thời xuân ?
Tiêu sầu vài chén lâng
lâng ,
Vỗ gươm, núi cũ
bâng khuâng nhớ về .
Mailoc
phỏng dịch
Cali 5-23-14
Trần
Quang Khải (chữ
Hán:
陳光啓; 1241–1294)
là một quý tộc, đại thần nhà
Trần,
làm đến chức Tể tướng đời Trần Thánh Tông, coi cả mọi việc trong
nước. Sang đời Trần Nhân Tông, năm Thiệu Bảo thứ 4,
khi quân Nguyên xâm lăng bờ cõi nước Nam, ông được phong chức Thượng tướng Thái
sư,
lãnh binh trấn giữ mặt Nam đất Nghệ
An,
lập công lớn tại Chương Dương Độ. Khi dẹp tan quân
Nguyên, triều đình xét công, ông đứng vào bậc nhất.[1]
Ông
sinh vào tháng 10 âm lịch năm Thiên Ứng Chính Bình thứ 10 (1241)
đời Trần Thái Tông[2].
Về danh nghĩa, ông là con thứ ba của Trần Thái Tông, với Thuận Thiên hoàng hậu Lý Ngọc Oanh.
Trên thực tế, ông là em ruột với Thái tử Trần Hoảng. Người anh đầu Trần Quốc Khang của ông, dù cùng mẹ
sinh, nhưng lại là con của An Sinh Vương Trần
Liễu.ông
còn được phong làm Nam Thiện vương
Sử
chép:
“
|
"Quang Khải lúc mới sinh, phát chứng kinh suýt chết,
Thái Tông lấy áo của Thượng hoàng và thanh gươm báu truyền quốc để bên cạnh rồi bảo
ông: "Nếu sống lại, sẽ ban cho những thứ này".
Đến khi sống lại, Thái Tông nói:
"Gươm báu truyền quốc, không thể trao bừa, chỉ ban
cho áo của Thượng hoàng thôi."
|
”
|
—Đại Việt Sử ký Toàn thư[3]
|
||
Đại thần trụ cột
Từ
nhỏ, ông đã được vua cha phong tước Chiêu Minh Vương (昭明王) và cho thụ giáo với Hàn lâm viện học sĩ kiêm Quốc sử
Viện giám tu, Bảng
nhãn Lê
Văn Hưu[4].
Sử chép ông là người có học thức, hiểu tiếng nói của các bộ tộc ít người.[3]
Năm
Nguyên Phong thứ 8 (1258), ông được vua cha gả Công chúa Phụng Dương (cũng là em gái
nuôi của Trần Quang Khải), ban cho thái ấp Độc Lập, phủ Thiên Trường (nay thuộc
xã Mỹ Thành, huyện Mỹ
Lộc,
tỉnh Nam Ðịnh)[4].
Sau khi Trần Thánh Tông lên ngôi, ông được
phong tước Chiêu Minh Đại vương[5].
Năm
Thiệu Long năm thứ 4 (1261), ông được phong làm Thái úy, chính thức
tham gia công việc triều chính khi vừa 20 tuổi. Sử chép: "Bấy giờ,
anh vua là Quốc Khang lớn tuổi hơn, nhưng
tài năng tầm thường, nên phong Quang Khải làm tướng"[6].
Năm Thiệu Long năm thứ 8 (1265), ông được phong làm Thượng tướng, vào trấn
thủ Nghệ An. Trại trạng nguyên Bạch
Liêu là
môn khách của ông[6].
Đầu
năm Thiệu Long năm thứ 14 (1271), ông làm Tướng quốc thái úy, trở thành
đại thần đầu triều nắm giữ việc nước[6],
đứng trên cả Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn.
Quan hệ với Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn[
Trần Quốc Tuấn là con Trần
Liễu,
Trần Quang Khải là con Trần Cảnh. Hai người với Trần Quốc Khang đều là anh em nửa
dòng máu[7].
Ngoài mâu thuẫn giữa dòng chính và dòng thứ, giữa hai ông còn có cả mối bất hòa
cá nhân.
Cuối
năm 1257, Trần Quốc Tuấn được cử làm chỉ huy các đạo quân thủy bộ ở biên giới[2],
lập nhiều công lao cho triều đình. Tuy nhiên, sau khi đánh đuổi được quân
Nguyên Mông,
ông vẫn giữ nguyên tước cũ và trở về thái ấp ở Vạn
Kiếp.
Trong khi đó, không lâu sau Trần Quang Khải được phong tước Đại vương và thăng
làm Thái úy.
Đầu
năm Bảo Phù thứ 5 (1277), Trần Thánh Tông thân chinh đánh các bộ
tộc thiểu số ở động Nẫm Bà La (nay thuộc Quảng
Bình).
Sử chép:
“
|
Trước kia, Thánh Tông thân đi đánh giặc, Quang Khải theo
hầu, ghế tể tướng bỏ không, vừa lúc có sứ phương Bắc đến. Thái Tông gọi Hưng
Đạo Vương Quốc Tuấn tới bảo:
"Thượng tướng đi theo hầu vắng, trẫm định lấy khanh
làm Tư đồ để tiếp sứ phương Bắc".
Quốc Tuấn trả lời:
"Việc tiếp sứ giả, thần không dám từ chối, còn như
phong thần làm Tư đồ thì thần không dám vâng chiếu. Huống chi Quan gia đi
đánh giặc xa, Quang Khải theo hầu mà bệ hạ lại tự ý phong chức, thì tình
nghĩa trên dưới, e có chỗ chưa ổn, sẽ không làm vui lòng Quan gia và Quang
Khải. Đợi khi xa giá trở về, sẽ xin vâng mệnh cũng chưa muộn."
Đến khi Thánh Tông trở về, việc ấy lại bỏ đấy, vì hai
người vốn không ưa nhau.
|
”
|
—Đại Việt Sử ký Toàn thư[3]
|
||
Đầu
năm 1281, sứ nhà Nguyên là Sài Thung đến Thăng
Long với
thái độ rất ngạo mạn:
“
|
Vua sai Quang Khải đến sứ quán khoản tiếp. Thung nằm khểnh
không ra, Quang Khải vào hẳn trong phòng, hắn cũng không dậy tiếp. Hưng Đạo
Vương Quốc Tuấn nghe thấy thế, tâu xin đến sứ quán xem Thung làm gì. Lúc ấy
Quốc Tuấn đã gọt tóc, mặc áo vải. Đến sứ quán, ông đi thẳng vào trong phòng.
Thung đứng dậy vái chào mời ngồi. Mọi người đều kinh ngạc, có biết đâu gọt
tóc, mặc áo vải là hình dạng nhà sư phương Bắc. Ông ngồi xuống pha trà, cùng
uống với hắn. Người hầu của Thung cầm cái tên đứng sau Quốc Tuấn, chọc vào
đầu đến chảy máu, nhưng sắc mặt Quốc Tuấn vẫn không hề thay đổi. Khi trở về, Thung ra cửa tiễn ông.
|
”
|
—Đại Việt Sử ký Toàn thư[8]
|
||
Nhờ
cách ứng xử khéo léo của Hưng Đạo Vương, Sài Thung thay đổi thái độ. Khi Sài
Thung về lại Đại
Nguyên,
Trần Quang Khải đã làm tặng một bài thơ, trong đó có câu:
Vị
thẩm hà thời trùng đỗ diện
Ân
cần ác thủ tự huyên lương.
Tạm
dịch:
Chưa
biết ngày nào cùng tái ngộ
Để
ân cần tay nắm chuyện hàn huyên
Cuối
năm Thiệu Bảo thứ 4 (1282), Trần Quang Khải được thăng làm Thượng
tướng Thái sư nắm cả quyền quân sự lẫn hành chính[8].
Tuy vậy, trước tình hình áp lực quân Nguyên Mông gia tăng, cuối năm
Thiệu Bảo thứ 5 (1283), triều đình tiến phong Hưng Đạo Vương
Trần Quốc Tuấn làm Quốc công tiết chế, thống lĩnh quân đội toàn quốc[8].
Như vậy, về thực quyền quân sự, Hưng Đạo Vương trở thành cấp trên của Chiêu
Minh Đại vương.
Mối
bất hòa giữa 2 chi họ cũng như bất hòa cá nhân giữa 2 người trở thành một hiểm
họa sâu sắc, có khả năng làm đổ vỡ công cuộc kháng Nguyên.
Nhận ra điều này, Hưng Đạo Vương chủ động tìm cách giải hòa:
“
|
Một hôm, Quốc Tuấn từ Vạn Kiếp tới, Quang Khải xuống
thuyền chơi suốt ngày mới trở về. Lại Quang Khải vốn sợ tắm gội, Quốc Tuấn
thì thích tắm thơm, từng đùa bảo Quang Khải:
"Mình mẩy cáu bẩn, xin tắm giùm", rồi cởi áo
Quang Khải ra, dùng nước thơm tắm cho ông và nói:
"Hôm nay được tắm cho Thượng tướng."
Quang Khải cũng nói: "Hôm nay được Quốc công tắm rửa
cho."
Từ đó, tình nghĩa qua lại giữa hai người càng thêm mặn mà.
Bản thân làm tướng văn, tướng võ, giúp rập nhà vua, hai ông đứng hàng đầu.
|
”
|
—Đại Việt Sử ký Toàn thư[3]
|
||
Đây
cũng là một trong những lý do quân Nguyên Mông phải thêm 2 lần thất bại ở Đại
Việt.
Trận Nghệ An[
Đầu
năm 1285, quân Nguyên tràn sang tấn công Đại Việt với sức công kích rất mạnh.
Thái sư Trần Quang Khải suýt tử thương khi thuyền của ông đang ngủ bị bốc cháy,
may nhờ có vợ là công chúa Phụng Dương đánh thức, thoát được.[9]
Tuy
nhiên, dưới sự điều động tài tình của Hưng Đạo Vương, quân Đại Việt đã thực
hiện các cuộc nghi binh, đưa quân Nguyên vào thế bị động. Năm Ất
Dậu (1285),Toa
Đô từ Chiêm
Thành theo
đường bộ kéo ra Nghệ
An tấn
công quân Nam, có Ô
Mã Nhi dẫn
quân đi đường biển tiếp ứng. Được tin, Hưng Đạo Vương tâu vua xin cho
Thượng tướng Trần Quang Khải đưa binh vào đóng mặt Nghệ An, và cho Trần Bình Trọng giữ Thiên Trường,
rồi rước xa giá ra Hải
Dương.
Trần Quang Khải vào đến Nghệ
An,
chia quân phòng giữ. Thấy thế giặc quá mạnh, ông cho lui quân ra mặt biển và
giữ các nơi hiểm yếu [10].
Quân của Toa Đô đánh mãi không được, cạn lương, bèn cùng với Ô Mã Nhi dẫn quân
xuống thuyền trở ra Bắc. Trần Quang Khải hay tin cho người về Thanh Hóa cấp
báo. Vua cho Chiêu Văn VươngTrần Nhật Duật cùng Trần Quốc Toản và Nguyễn Khoái đem
5 vạn quân ra đón đánh tại Hàm
Tử Quan thuộc
huyện Đông An, tỉnh Hưng
Yên.
Quân Nguyên thua to chết hại rất nhiều.[11]
Trận Chương Dương Độ, khôi phục Thăng Long[sửa
Lúc
bấy giờ đại binh của Thoát Hoan đóng tại Thăng
Long,
còn chiến thuyền thì đóng ở bến Chương Dương, thuộc địa phận huyện
Thượng Phúc. Trần Quang Khải được lệnh vua, cùng Trần Quốc Toản và Phạm Ngũ Lão đem quân từ Thanh
Hóa đi
thuyền vòng đường biển ra đến bến Chương Dương tấn công chiến thuyền của quân
Nguyên. Quân Nguyên địch không nổi phải bỏ thuyền lên bờ chạy. Trần Quang Khải
đem quân lên bờ đuổi đánh về đến chân thành Thăng Long, nhưng ông lập mưu cho
phục binh đóng sẵn ngoài thành. Thoát Hoan đem quân ra đánh, bị phục binh đánh
úp, quân Nguyên đại bại phải bỏ thành Thăng Long vượt sông
Hồng giữ
mặt Kinh Bắc (Bắc Ninh ngày nay)[12].
Trần Quang Khải cho quân vào thành chiếm lại Thăng Long, và cho quân về Thanh
Hóa báo
tin. Trong vòng hai tháng, đại phá quân Nguyên hai lần tại Hàm Tử và Chương
Dương, nên khí thế quân nhà Trần trở nên rất mạnh, sau đó thắng nhiều trận liên
tiếp và đuổi được Thoát Hoan về Trung Quốc.[13]
Vinh danh[
Chính
sử không chép rõ Trần Quang Khải tham gia trong Chiến tranh Nguyên
Mông-Đại Việt lần 3 như thế nào. Sau chiến thắng này, triều đình luận
công ban thưởng, Trần Quốc Tuấn có công lớn nhất, được phong tước Đại vương.
Trần Quang Khải cũng được xếp công thần hạng nhất.
Sử
chép:
“
|
"Quang Khải lúc làm tướng võ, lúc làm
tướng văn, giúp vương nghiệp nhà Trần, uy danh ngang với Quốc Tuấn."
|
”
|
—Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục[14]
|
||
Ông
tiếp tục phụng sự triều đình cho đến khi mất ngày 3 tháng Bảy âm lịch năm Hưng
Long thứ hai (tức 26
tháng 7 năm 1294)
đời vua Trần
Anh Tông[3].
Vợ ông là công chúa Phụng Dương đã mất trước đó 3 năm. Ông bà được chôn cất tại
thái ấp của mình, được thờ làm Thành
hoàng làng
Cao Đài.[4]
Con
ông là Văn Túc Vương Trần Đạo Tái cũng rất có tài văn học, được Thượng hoàng ưu
ái hơn các em thúc bá khác, nhưng đáng tiếc mất sớm.[3]
Trần
Quang Khải được người dân Việt Nam lập đền thờ ở một số nơi; như tại đình làng
Phương Bông, ngoại thành thành phố Nam Định. Tại Phường Bông cũng
lưu lại điệu múa "bài bông" được người dân ở đây cho là khởi xướng
bởi Trần Quang Khải trong tiệc "Thái bình diên yến" do Trần Nhân Tông
tổ chức sau khi chiến thắng quân Nguyên.[15][16] Tại đền Thái Vi ở Hoa Lư, Ninh
Bình ông
cùng với Trần Hưng Đạo được đúc tượng phối
thờ trong hậu cung cùng với các vị vua nhà
Trần.
Tác phẩm[
Trần
Quang Khải, cũng như một số quý tộc đời Trần, là người học rộng và có viết văn,
làm thơ. Ông viết Lạc đạo tập,
và tác phẩm của ông nay còn lại một số bài thơ, liệt kê dưới đây:
·
Dã thự
Mailoc
( Theo Wipidia)
**********
**********
Xuân nhật hữu cảm (bài 1)
Vũ bạch phì mai tế nhược ty ,
Bế môn ngột ngột tọa thư si .
Nhị phần xuân sắc nhàn sai quá ,
Ngũ thập suy ông dĩ tự tri .
Cố quốc tâm hoàn phi điểu quyện ,
Ân ba hải khoát túng lân trì .
Sinh bình đởm khí luân huân tại,
Giải đáo đông phong phú nhất thi.
Trần Quang Khải
NGÀY XUÂN CẢM XÚC
Mưa tắm cành mai, gội lá non.
Cửa phòng đóng chặt, dáng cô đơn.
Nửa đời đã sống, mờ xuân sắc.
Một kiếp chưa qua, nhạt sức tàn.
Rõi cánh chim bay, mơ cố quốc,
Nương vây cá lội, mộng hoàng ân.
Bình sinh dũng chí còn nung nấu.
Say ngọn đông phong hạ mấy vần.
MÙI QUÝ BỒNG
(phỏng dịch)
05/24/2014
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét